Julai 15, mwaka huu wananchi wa Rwanda wanatarajiwa kushiriki katika uchaguzi mkuu wa nchi hiyo kuchagua Rais na wabunge.
Rais Paul Kagame, ambaye amekuwa madarakani kwa zaidi ya miaka 24, ametangaza kugombea kwa muhula wa nne.
Kagame aliungwa mkono katika chaguzi zilizopita, akishinda kwa zaidi ya asilimia 90 ya kura katika miaka ya 2003, 2010 na 2017.
Miongoni mwa marekebisho muhimu katika mabadiliko ya Katiba ya Rwanda yaliyopitishwa Desemba 2015 yalikuwa ni kuruhusu rais aliyepo madarakani kugombea tena baada ya kumaliza muda wake wa awali.
Kura ya maoni iliyofanyika Desemba 18, 2015, ilionyesha kuwa asilimia kubwa ya wananchi wa Rwanda waliunga mkono marekebisho hayo. Matokeo ya kura hiyo ya maoni yaliruhusu Kagame kugombea muhula wa tatu katika uchaguzi wa mwaka 2017.
Marekebisho hayo pia yaliondoa ukomo wa mihula ya urais kwa awamu zijazo, kuruhusu mihula miwili ya miaka mitano baada ya muhula wa sasa.
Uchaguzi huu pia utashuhudia wapinzani kama Frank Habineza, kiongozi wa chama cha Green Party, akijitokeza kugombea urais.
Habineza ni mwanasiasa mashuhuri nchini Rwanda na mwanzilishi wa chama cha siasa cha Democratic Green Party of Rwanda (DGPR).
Alizaliwa Februari 22, 1977 na amekuwa na jukumu muhimu katika siasa za upinzani nchini Rwanda.
Habineza alianzisha DGPR mwaka 2009, chama ambacho kinajulikana kwa kusimamia ajenda za demokrasia, utawala bora na haki za binadamu.
Katika uchaguzi wa rais wa mwaka 2017, Frank Habineza alikuwa mgombea wa urais kupitia chama hicho, akiwa mmoja wa wapinzani wachache walioshiriki katika uchaguzi huo dhidi ya Rais Kagame.
Ingawa hakushinda, ushiriki wake katika uchaguzi ulionekana kama hatua muhimu kuelekea kuimarisha demokrasia na kutoa fursa kwa sauti za upinzani kusikika katika siasa za Rwanda.
Mgombea mwingine ambaye alitaka kugombea lakini alikataliwa na mahakama kutokana na mashtaka ya awali ya kuhatarisha usalama wa taifa ni Victoire Ingabire.
Victoire alizaliwa mwaka 1968 na ni kiongozi wa chama cha United Democratic Forces (FDU-Inkingi), ambacho kimekuwa kikitoa changamoto kwa utawala wa Rais Kagame na chama chake cha Rwandan Patriotic Front (RPF).
Mwingine aliyetarajiwa kugombea kama mgombea huru ni Herman Manirareba.
Katika maoni yake, Manirareba anasema ana nia ya kurejesha mfumo wa kifalme nchini Rwanda ikiwa atachaguliwa kuwa rais wa nchi hiyo, na anadai kuwa Kanisa Katoliki limeharibu utamaduni wa Kinyarwanda na kusababisha mgawanyiko.
Hata hivyo, Manirareba hakufanikiwa kukusanya saini 600 zinazohitajika kutoka katika majimbo yote 30 ya nchi, na hivyo kushindwa kuwasilisha mahitaji yote ya kisheria kama mgombea huru.
Mwingine aliyetangaza nia ya kugombea ni Innocent Hakizimana, mwalimu wa shule katika wilaya ya Nyabihu nchini humo.
Yeye anataka kuboresha masuala ya mishahara na kuboresha hali ya maisha ya wananchi na kuleta mabadiliko katika elimu.
Kwa sasa, anashiriki katika kampeni za uchaguzi, akitafuta kupata saini 600 ili akidhi vigezo vya kisheria kumfanya awe mgombea huru.
Ingawa wamo pia wengine waliotangaza nia ya kugombea kiti hicho kama Thomas Habina, Fred Barafinda Sekikubo, Jean Mbanda na Philippe Mpayimana, kutokana na changamoto za kikatiba na kisheria zinazowakabili wagombea wengine, wanaobaki ulingoni kwenye kinyang’anyiro hicho ni Rais Kagame na Frank Habineza.
Uchaguzi wa wabunge utafuata mfumo wa uwakilishi wa uwiano, ambapo viti 53 vitachaguliwa moja kwa moja na viti 27 vitagawanywa kwa vikundi maalumu kama wanawake, vijana na watu wenye ulemavu.
Kwa upande wa haki za binadamu, Rwanda inasifiwa kwa utulivu na maendeleo, lakini inakosolewa kwa kukandamiza upinzani na uhuru wa kujieleza.
Mashirika kadhaa ya haki za binadamu yameeleza wasiwasi wao kuhusu mazingira ya hofu na ukandamizaji wa wapinzani wakati wa utawala wa Kagame.
Katika uchaguzi huu, Wanyarwanda walioko nje ya nchi wanatarajiwa kupiga kura siku moja kabla, yaani Julai 14. Kampeni zitaanza Juni 22 na kumalizika Julai 12.
Uchaguzi huu utahusisha nafasi kadhaa za kisiasa mbali na urais. Nafasi hizo ni pamoja na Bunge na Serikali za Mitaa. Kwa upande wa Bunge, wapiga kura watachagua wabunge ambao watawakilisha majimbo yao katika bunge la nchi.
Wabunge huchaguliwa kupitia mfumo wa uwiano wa uwakilishi, ambapo viti vinafanywa kwa moja kwa moja na pia kwa kugawanywa kwa vikundi maalumu.
Kwa Serikali za Mitaa, uchaguzi utahusisha nafasi za serikali za mitaa, kama vile madiwani na wenyeviti wa vijiji au kata.
Nafasi hizi zote ni muhimu katika mfumo wa kisiasa wa Rwanda na huwa na athari kubwa katika maendeleo na utekelezaji wa sera za serikali.
Uchaguzi huo unakadiriwa kuhusisha kati ya wakala 60,000 hadi 70,000 ili kurahisisha mchakato wa kupiga na kuhesabu kura.
Hata hivyo, uchaguzi huu unatarajiwa kuwa wa usimamizi mkali, na matokeo yanatarajiwa kufanana sana na uchaguzi wa awali wa 2017 ambapo Rais Kagame alitangazwa mshindi kwa asilimia 99 ya kura.
Katika uchaguzi Rais Kagame aligombea dhidi ya wagombea wengine wawili, Frank Habineza wa Democratic Green Party of Rwanda, na Philippe Mpayimana, mgombea huru na mwandishi wa habari.
Uchaguzi na uhusiano wa Rwanda kimataifa
Uchaguzi huu unaweza kuathiri uhusiano wa kimataifa wa nchi hiyo kwa njia kadhaa, kulingana na matokeo na jinsi mchakato wa uchaguzi utakavyofanyika.
Kwa mfano, ikiwa uchaguzi utafanyika kwa njia huru na ya haki, bila madai ya udanganyifu au ukandamizaji wa wapinzani, sifa ya Rwanda katika jumuiya ya kimataifa inaweza kuimarika. Hii inaweza kuongeza msaada wa kimataifa na uwekezaji kutoka nchi za Magharibi na mashirika ya kimataifa ambayo yanaweka umuhimu mkubwa kwenye demokrasia na haki za binadamu.
Endapo uchaguzi utafanyika kwa amani na uwazi, uhusiano wa Rwanda na nchi jirani na washirika wa kimataifa unaweza kuboreka.
Hii ni muhimu, hasa kwa uhusiano na nchi za Afrika Mashariki, ambapo amani na utulivu wa kisiasa ni muhimu kwa maendeleo ya kanda nzima. Matokeo ya uchaguzi yanaweza kuwa na athari kwa usalama wa kikanda.
Ikiwa kuna machafuko au mivutano inayotokana na uchaguzi, inaweza kuathiri usalama wa ndani na wa kikanda. Hii inaweza kusababisha kuongezeka kwa uhamiaji wa wakimbizi na mvutano wa kisiasa na kijeshi na nchi jirani kama vile Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo na Uganda.
Uchaguzi unaoaminika na kuendeshwa kwa uwazi unaweza kuvutia wawekezaji wa kimataifa na wafadhili.
Nchi za Magharibi na mashirika ya kimataifa, kama vile Benki ya Dunia na Shirika la Fedha Duniani (IMF), zinaweza kuongeza misaada yao na mikopo kwa ajili ya miradi ya maendeleo na miundombinu.
Uhusiano wa Rwanda na mataifa ya Magharibi, hususan Marekani na nchi za Umoja wa Ulaya, unaweza kuathiriwa kulingana na jinsi uchaguzi utakavyofanyika.
Kwa mfano, ikiwa uchaguzi utaonekana kuwa na ukiukwaji mkubwa wa haki za binadamu, nchi hizi zinaweza kuweka vikwazo au kupunguza msaada wa kifedha kwa Rwanda.
Matokeo ya uchaguzi yanaweza kuathiri diplomasia ya kiuchumi ya Rwanda. Iwapo Kagame atashinda na kuendelea na sera zake za kiuchumi, inaweza kuimarisha miradi ya ushirikiano na nchi kama China, ambayo inawekeza sana katika miundombinu ya Afrika.
Kwa jumla, uchaguzi huu ni muhimu kwa mustakabali wa Rwanda katika siasa za kimataifa.
Matokeo yake na jinsi mchakato utakavyosimamiwa vitakuwa na athari kubwa kwenye sifa ya nchi hiyo na uwezo wake wa kushirikiana na jamii ya kimataifa.
Historia ya vurugu katika chaguzi
Wakati wa uchaguzi wa 2003, uliofanyika miaka tisa baada ya mauaji ya kimbari ya 1994, kumekuwa na madai ya unyanyasaji wa wapinzani na udanganyifu wa kura.
Paul Kagame, ambaye alichukua madaraka baada ya mauaji ya kimbari, alishinda kwa asilimia kubwa, lakini upinzani ulilalamika kuhusu vitendo vya ukiukaji wa haki za binadamu na kukandamiza upinzani.
Katika uchaguzi wa 2010, Rwanda ilikumbwa na malalamiko mengi kutoka vyama vya upinzani na mashirika ya haki za binadamu kuhusu kukamatwa kwa wapinzani wa kisiasa na wanaharakati.
Kulikuwa na ripoti za vyombo vya usalama kutumia nguvu dhidi ya wafuasi wa upinzani na kuzima maandamano. Uchaguzi wa 2017, ambao Kagame alishinda tena kwa asilimia zaidi ya 98, pia ulitawaliwa na madai ya kukandamizwa kwa upinzani na ukosefu wa uwazi katika mchakato wa uchaguzi.
Waangalizi wa kimataifa walitoa ripoti kwamba uchaguzi huo haukuzingatia viwango vya kidemokrasia, ingawa haukuwa na kiwango kikubwa cha vurugu za moja kwa moja kama ilivyokuwa katika chaguzi zilizopita. Licha ya kutokuwa na vurugu kubwa, mazingira ya kisiasa yameendelea kuwa ya hofu na kukandamiza uhuru wa kujieleza.
Watu kama Diane Rwigara, ambaye alijaribu kugombea urais mwaka 2017, walikamatwa na kushitakiwa kwa makosa ambayo yalionekana kuwa ya kisiasa.
Hii inaonyesha kuwa vurugu za kisiasa nchini Rwanda mara nyingi zimekuwa za kimuundo zaidi kuliko za moja kwa moja.
Kwa jumla, ingawa Rwanda haijakumbwa na vurugu kubwa za kisiasa wakati wa chaguzi zake za hivi karibuni, historia ya ukandamizaji wa wapinzani na ukosefu wa uwazi katika chaguzi inaendelea kuathiri mazingira ya kisiasa nchini humo
Hali hii inaweza kuwa na athari kwa jinsi uchaguzi wa 2024 utakavyoendeshwa na matokeo yake kwa mahusiano ya kimataifa ya Rwanda.
Mustakabali wa Rwanda baada ya uchaguzi
Mustakabali wa Rwanda baada ya uchaguzi mkuu wa Julai 15, utategemea sana jinsi mchakato wa uchaguzi utakavyoendeshwa na matokeo yake.
Baadhi ya mambo muhimu ambayo yanaweza kuathiri mustakabali wa nchi hiyo ni utawala na demokrasia, maendeleo ya kiuchumi, uhusiano wa kimataifa, usalama na utulivu wa kisiasa, mageuzi ya kijamii, uwekezaji na uhusiano wa kibiashara.
Ikiwa uchaguzi utafanyika kwa njia huru na ya haki, bila madai makubwa ya udanganyifu au ukandamizaji wa wapinzani, inaweza kusaidia kuimarisha demokrasia nchini Rwanda.
Hii itaimarisha uhalali wa utawala na inaweza kuvutia msaada zaidi kutoka kwa jumuiya ya kimataifa.
Hata hivyo, ikiwa kutakuwa na malalamiko ya ukiukwaji wa haki za binadamu au udanganyifu, Rwanda inaweza kukabiliwa na shutuma mkali na hata vikwazo kutoka kwa washirika wa kimataifa.
Uhusiano wa Rwanda na nchi za Magharibi na mashirika ya kimataifa unaweza kuimarika ikiwa uchaguzi utaonekana kuwa wa haki na wa uwazi.
Hata hivyo, endapo uchaguzi utakuwa na dosari za kidemokrasia, inaweza kusababisha uhusiano huo kuwa na changamoto, hususan kutoka kwa nchi zinazosisitiza demokrasia na haki za binadamu.
Kwa jumla, mustakabali wa Rwanda baada ya uchaguzi wa 2024 utategemea jinsi mchakato utakavyoendeshwa na matokeo yake, pamoja na jinsi serikali itakavyoshughulikia masuala muhimu ya kisiasa, kiuchumi na kijamii.
