Msumbiji inatarajia kufanya uchaguzi mkuu Oktoba 9, mwaka huu, ukiwa ni moja kati ya chaguzi muhimu katika historia ya nchi hiyo, wananchi wanapata fursa ya kuchagua viongozi wao wa kitaifa, ikiwa ni pamoja na Rais na wabunge.
Siyo mara ya kwanza kwa Taifa hilo kufanya uchaguzi. Baada ya kupata uhuru wake kutoka kwa Wareno, mwaka 1975, Msumbiji ilikuwa ikiongozwa na chama cha Frelimo chini ya uongozi wa Samora Machel.
Chama hicho tawala kilikuwa ndiyo chama pekee katika nchi hiyo hadi mwaka 1990 ulipoanzishwa rasmi mfumo wa vyama vingi kupitia katiba mpya ya nchi hiyo, huku vyama vingine vya upinzani vikianzishwa.
Mwaka 1994, Msumbiji ilifanya uchaguzi wake wa kwanza wa vyama vingi, tukio muhimu katika historia yake baada ya uhuru. Chama tawala cha Frelimo, chini ya uongozi wa Joaquim Chissano, kilishinda uchaguzi huo.
Uchaguzi huu ulikuwa na umuhimu mkubwa kwa kuwa ulihusisha pia ushiriki wa chama kikuu cha upinzani cha Renamo ambacho awali kilikuwa kikundi cha waasi kabla ya makubaliano ya amani ya mwaka 1992.
Safari ya kuelekea uchaguzi wa vyama vingi nchini Msumbiji ilikuwa na mizizi yake katika harakati za kupigania uhuru na juhudi zilizofuata za kuanzisha utawala imara.
Frelimo, ambacho mwanzoni kilikuwa cha harakati za ukombozi, kiligeuka kuwa chama tawala cha Msumbiji baada ya uhuru.
Chini ya uongozi wa Samora Machel, chama hicho kilifuata sera za kijamaa zilizolenga kutaifisha viwanda muhimu na kukuza usawa wa kijamii.
Hata hivyo, juhudi hizo zilisababisha kutokea kwa vita vya wenyewe kwa wenyewe mwaka 1977.
Mgogoro huo, hasa kati ya Frelimo na Renamo, ulioungwa mkono na nguvu za nje, uliharibu miundombinu na uchumi wa Msumbiji na kusababisha mateso makubwa kwa wananchi wake.
Katikati ya machafuko hayo, Machel alifariki dunia kwa ajali ya ndege mwaka 1986 na hivyo kuibuka kwa uongozi mpya ndani ya Frelimo.
Chissano, ambaye alikuwa Waziri wa Mambo ya Nje wa Machel, alimrithi kama Rais wa Frelimo, akikabiliwa na changamoto kubwa ya kupambana na vita vya wenyewe kwa wenyewe na changamoto za baada ya uhuru.
Katika uchaguzi wa mwaka 2004, Armando Guebuza, kiongozi mwenye nguvu wa Frelimo alishinda kiti cha urais, akichukua nafasi ya Chissano aliyeongoza nchi tangu kifo cha Machel mwaka 1986.
Uchaguzi huo ulikuwa wa kihistoria, kwa sababu ulikuwa sehemu ya mchakato wa kidemokrasia kwa Msumbiji ambao ulianza na uchaguzi wa vyama vingi mwaka 1994.
Guebuza, akiwa Rais mpya, alijitahidi kuendeleza sera za maendeleo ya kiuchumi na kijamii zilizokuwa zimeanzishwa na waliomtangulia.
Sera zake zililenga kuboresha miundombinu, kuongeza uwekezaji wa kigeni na kukuza uchumi wa nchi kwa njia ambayo ingeweza kusaidia kuboresha maisha ya raia wengi zaidi.
Hata hivyo, utawala wake ulikumbana na changamoto za ufisadi na usimamizi duni wa rasilimali za umma ambazo zilikuwa ni vikwazo katika juhudi za kufikia maendeleo endelevu na usawa wa kijamii.
Uchaguzi wa mwaka 2009 ulikuwa wa ushindi mkubwa kwa Frelimo chini ya uongozi wa Guebuza, huku chama hicho kikichukua wingi mkubwa wa viti bungeni.
Hata hivyo, uchaguzi huu ulikumbwa na utata kidogo kutokana na madai ya udanganyifu na ukosefu wa uwazi ambao ulisababisha wasiwasi miongoni mwa baadhi ya wananchi na wachambuzi wa siasa za Msumbiji.
Upinzani, hususan Renamo, ulionyesha kutofurahishwa na matokeo, lakini juhudi zao za kupinga matokeo hazikufanikiwa kubadilisha matokeo ya uchaguzi huo.
Ujio wa Nyusi uchaguzi 2014
Filipe Nyusi, mwanachama wa Frelimo na mtu wa karibu wa Guebuza, alikuwa mgombea wa chama hicho katika uchaguzi mkuu wa mwaka 2014.
Alichaguliwa kuwa Rais wa Msumbiji, akiingia madarakani katika mazingira ya mabadiliko ya kiuchumi na kijamii.
Nyusi alipata umaarufu kwa ahadi zake za kuendeleza maendeleo ya miundombinu, kuboresha huduma za afya na elimu na kudumisha amani na usalama nchini humo.
Kama sehemu ya sera zake, Nyusi alizindua mipango ya kukuza sekta ya gesi asilia na rasilimali nyingine, akilenga kuchangia kukuza uchumi na kuimarisha msingi wa maendeleo ya baadaye ya nchi.
Uchaguzi wa mwaka 2014 ulithibitisha nguvu ya Frelimo katika mazingira ya kisiasa ya Msumbiji, huku chama hicho kikishinda kwa mara nyingine.
Ushindi wa Nyusi ulionesha kuwa sera za Frelimo zinaungwa mkono na kuonyesha matarajio ya wananchi kwa utawala unaofuata.
Hata hivyo, uchaguzi huo ulikabiliwa na changamoto za kidemokrasia na uwazi na wakosoaji wakilalamikia upendeleo na udhibiti mkubwa wa serikali katika mchakato wa uchaguzi.
Hali hiyo iliibua mjadala kuhusu haja ya kuboresha taratibu za uchaguzi na kudumisha haki za kidemokrasia nchini Msumbiji.
Kwa ujumla, uchaguzi wa mwaka 2004, 2009 na 2014 ulikuwa sehemu ya historia ya kidemokrasia ya Msumbiji ambayo ilionesha mabadiliko ya kisiasa na kijamii tangu uhuru.
Uchaguzi wa mwaka 2019 nao ulikuwa tukio muhimu katika historia ya kisiasa ya Msumbiji, ambao ulikuwa na ushindani mkubwa na mvutano miongoni mwa vyama vya kisiasa.
Uchaguzi huo ulikuwa wa kwanza chini ya uongozi wa Nyusi, ambaye alikuwa ameingia madarakani kama Rais wa Msumbiji baada ya kushinda uchaguzi wa mwaka 2014.
Nyusi aligombea tena urais kwa kutumia mafanikio na changamoto za awamu yake ya kwanza. Aliendeleza ahadi zake za kuboresha miundombinu, kuongeza fursa za ajira na kukuza uchumi wa nchi.
Kampeni zake zililenga kuimarisha usalama na utulivu na kuzingatia mipango ya kudumisha amani katika maeneo ya ndani na kupanua ushirikiano wa kimataifa ili kukuza maendeleo ya kiuchumi.
Matokeo ya uchaguzi yalisababisha mvutano mkubwa na madai ya udanganyifu kutoka kwa vyama vya upinzani, hususan Renamo.
Wapinzani walidai kuwa kulikuwa na dosari katika mchakato wa uchaguzi, ikiwa ni pamoja na serikali kupendelea chama tawala, ukosefu wa uwazi na matumizi mabaya ya rasilimali za umma kwa manufaa ya Frelimo.
Hali hii ilisababisha maandamano na migogoro ya kisiasa, huku vyama vya upinzani vikishinikiza kufanyika kwa mabadiliko na marekebisho katika mifumo ya uchaguzi ili kuhakikisha usawa na haki.
Katika muktadha huo wa mvutano na utata, Frelimo kilifanikiwa tena kushinda uchaguzi na Nyusi akapata muhula wa pili kama Rais wa Msumbiji.
Ushindi wa Frelimo uliendeleza utawala wake wa miongo kadhaa tangu uhuru wa nchi hiyo, ukithibitisha tena uungwaji mkono wake katika sehemu kubwa ya wananchi.
Hata hivyo, matokeo hayo yaliibua mjadala mkubwa kuhusu haki ya demokrasia na uwazi katika mchakato wa uchaguzi wa Msumbiji na kuzidi kuchora taswira ya changamoto za kudumisha utawala bora na haki za kisiasa nchini humo.
Kwa ujumla, uchaguzi wa mwaka 2019 ulikuwa na changamoto na mafanikio katika safari ya kidemokrasia ya Msumbiji.
Ushindi wa Filipe Nyusi uliashiria utulivu wa kisiasa na ukuaji wa kudumu wa chama tawala, lakini pia uliibua maswali kuhusu uwazi wa uchaguzi na usawa katika mchakato wa kidemokrasia.
Frelimo kimezidi kuonekana kama chama kinachotumia vibaya mamlaka ya serikali, huku mizozo na malalamiko ya udanganyifu yakigubika uchaguzi wa serikali za mitaa wa mwaka 2023 na uchaguzi mkuu wa mwaka 2019.
Uchaguzi wa serikali za mitaa wa mwaka 2023 ulikumbwa na utata mkubwa, huku vyama vya upinzani vikidai kuwa mchakato uligubikwa na upendeleo na dosari za kiufundi zilizolenga kukipendelea chama hicho.
Madai ya udanganyifu na kutokuwa na uwazi yalisababisha maandamano na mijadala kwa umma kuhusu haki ya kisiasa na uwajibikaji wa serikali.
Wakati chama hicho tawala kinakabiliwa na changamoto hizi za kisiasa na kimaadili, bado sehemu kubwa ya umma inakiamini na kinapewa nafasi kubwa ya kushinda katika uchaguzi ujao.
Rais wa Msumbiji huchaguliwa kwa kutumia mfumo wa duru mbili ambao unahitaji mgombea kupata zaidi ya nusu ya kura zote ili kushinda katika duru ya kwanza. Iwapo hakuna mgombea anayepata zaidi ya nusu ya kura, duru ya pili hufanyika kati ya wawili walioongoza katika duru ya kwanza.
Wabunge 250 wa Bunge la Jamhuri huchaguliwa kwa njia ya uwakilishi katika majimbo 11 ambayo yamegawanywa kulingana na mikoa ya Msumbiji.
Kila jimbo linapata wabunge wake kulingana na idadi ya watu walioko katika eneo hilo.
Mei 5, mwaka huu baada ya mkutano wa Kamati Kuu, Frelimo ilitoa tangazo muhimu kwamba imemteua Daniel Chapo kuwa mgombea wake katika uchaguzi ujao.
Chapo (47) ni mhadhiri wa sheria na amejipatia umaarufu awali kama mtangazaji wa redio. Uteuzi wake ulikuwa hatua muhimu kwa Frelimo katika juhudi zao za kumrithi Rais anayeondoka, Nyusi, ambaye amehudumu kwa mihula miwili madarakani.
Frelimo inamwona Chapo kama mtu mwenye uwezo na maarifa ya kutosha kuongoza nchi katika kipindi kijacho cha uongozi. Uteuzi wake ulifuatia mchakato wa ndani wa chama ambao ulihusisha uchambuzi wa sifa zake za uongozi, uzoefu wake katika masuala ya kisheria, na uwezo wake wa kuunganisha pande mbalimbali ndani ya chama na taifa kwa ujumla.
Siku hiyohiyo aliyochaguliwa Chapo, Chama cha Harakati za Kidemokrasia za Msumbiji (MDM) kilimchagua kiongozi wake, Lutero Simango kuwa mgombea wao katika uchaguzi huo.
Simango, ambaye ni kiongozi mwenye uzoefu na maarifa ya kisiasa, alipata ridhaa ya chama chake kwa kusimamia sera zao za mabadiliko na maendeleo ya kidemokrasia nchini Msumbiji. Uteuzi wa Chapo na Simango unatarajiwa kuongeza ushindani na mvuto katika uchaguzi huo. Wagombea hawa watahitaji kushawishi umma kwa sera zao, uongozi thabiti na mipango ya maendeleo ili kupata uungwaji mkono wa wananchi wa Msumbiji.
Baada ya uchaguzi mkuu wa mwaka huu, mustakabali wa Msumbiji unaelekea katika awamu mpya ya kisiasa na kiuchumi.
Uchaguzi huo ulikuwa moja ya matukio muhimu katika historia ya nchi, ukidhihirisha mabadiliko ya kidemokrasia na utashi wa wananchi katika kuchagua viongozi wao.
Iwapo kitashinda uchaguzi huu, Frelimo itaendeleza mwelekeo wake wa uongozi na sera zake za maendeleo ya kiuchumi na kijamii. Hata hivyo, matokeo ya uchaguzi huo hayatakosa kukabiliwa na changamoto, ikiwamo madai ya udanganyifu na utata wa kidemokrasia.
