Dar es Salaam. Uchaguzi wa Serikali za mitaa ni tukio muhimu katika demokrasia ya Tanzania. Huu ni mchakato unaowezesha wananchi kuchagua viongozi wa ngazi za chini kama wenyeviti wa mitaa, vijiji na vitongoji, wanaohusika moja kwa moja na maisha ya kila siku ya wananchi.
Hata hivyo, ili uchaguzi huo uwe wa haki na salama, suala la ulinzi na usalama linabakia kuwa muhimu.
Moja ya malengo ya kuweka ulinzi na usalama wakati wa uchaguzi wa Serikali za mitaa ni kuhakikisha amani na utulivu vinatawala.
Tanzania ni nchi yenye historia ya amani, lakini bila ulinzi madhubuti, hali ya utulivu inaweza kuvurugika kirahisi wakati wa uchaguzi.
Uwepo wa vikosi vya usalama kama Jeshi la Polisi ni muhimu kuhakikisha fujo, vurugu au machafuko hayatokei.
Katika uchaguzi wa Serikali za mitaa wa mwaka 2019, kumekuwepo na matukio machache ya vurugu, lakini kwa kiwango kikubwa hali ilikuwa ya amani.
Taarifa za Jeshi la Polisi zinaonesha matukio ya uvunjifu wa amani yalipungua kwa asilimia 20 ukilinganisha na uchaguzi uliotangulia wa mwaka 2014, kutokana na mikakati bora ya kuimarisha usalama wakati wa uchaguzi.
Hii inaonesha uwepo wa vyombo vya ulinzi na usalama ni muhimu katika kudhibiti amani na utulivu wakati wa mchakato mzima wa uchaguzi.
Ulinzi na usalama katika uchaguzi unasaidia pia kulinda haki za kidemokrasia za wananchi.
Uchaguzi ni fursa ya wananchi kutoa maoni yao kupitia kura, lakini iwapo mazingira hayatakuwa salama, baadhi ya watu wanaweza kuhofia kushiriki.
Vitisho au vurugu zinaweza kusababisha watu kuacha kupiga kura au kushiriki kwenye uchaguzi, hivyo kuvuruga demokrasia.
Ripoti ya Taasisi ya Uangalizi wa Uchaguzi Afrika (EOM) inaonesha katika chaguzi nyingi, vitendo vya vurugu au vitisho vinavyoendeshwa na makundi ya kihalifu vinaweza kuwazuia wapigakura kushiriki kikamilifu.
Katika uchaguzi wa Tanzania mwaka 2019, shirika hilo lilipendekeza kuimarisha ulinzi ili kuhakikisha wananchi wanahisi usalama wakati wa kupigakura, hatua iliyosaidia kuongeza idadi ya wapigakura waliojitokeza kwa asilimia 15 zaidi ya wale wa mwaka 2014.
Katika baadhi ya nchi za Afrika, chaguzi mara nyingi huambatana na vitendo vya ghasia na udanganyifu.
Ulinzi na usalama unahitajika ili kuzuia hali hiyo kutokea Tanzania.
Hii ni muhimu hasa kwa kuzingatia kuwa chaguzi za Serikali za mitaa zinaweza kuwa na ushindani mkubwa kutokana na ukweli kwamba viongozi wanaochaguliwa wanahusika moja kwa moja na usimamizi wa rasilimali za jamii.
Matukio ya wizi wa kura, kujeruhiwa kwa wagombea na mashambulizi ya makundi ya wahuni yanaweza kutokea bila kuwa na ulinzi wa kutosha.
Kwa mujibu wa ripoti ya Kituo cha Sheria na Haki za Binadamu (LHRC), baadhi ya malalamiko yalitolewa katika uchaguzi wa Serikali za mitaa wa mwaka 2019 kuhusu vitendo vya udanganyifu na uvunjifu wa sheria, lakini vyombo vya usalama vilidhibiti hali hiyo.
Takwimu hizo za LHRC, zinaonyesha asilimia tano ya wapigakura walitoa malalamiko kuhusu udanganyifu, kiwango kilichopungua kwa asilimia 10 ukilinganisha na mwaka 2014.
Usalama wa maofisa wa uchaguzi ni kipengele kingine muhimu kinachohitaji kuzingatiwa.
Maofisa hawa ndio wanaosimamia mchakato wa uchaguzi na kuhakikisha unaendeshwa kwa njia ya haki.
Kama hakuna usalama wa kutosha, maofisa wanaweza kuhatarisha maisha yao au kugundua kuwa hawawezi kutekeleza majukumu yao ipasavyo.
Kwa mujibu wa Shirika la Kimataifa la Misaada ya Uchaguzi (IFES), asilimia 30 ya machafuko yanayohusiana na uchaguzi duniani huathiri maofisa wa uchaguzi, jambo linaloweza kuvuruga mchakato mzima wa uchaguzi.
Kwa upande wa Tanzania, Jeshi la Polisi limekuwa likifanya kazi kwa karibu na Tume ya Uchaguzi ya Taifa kuhakikisha maofisa wa uchaguzi wanapata ulinzi wa kutosha.
Wagombea pia, wanahitaji ulinzi wakati wa kampeni na siku ya uchaguzi.
Uchaguzi wa Serikali za mitaa una wagombea wengi kwa sababu unafanyika katika ngazi za vijiji na mitaa.
Katika chaguzi wa Serikali za mitaa wa mwaka 2019 ulishuhudia matukio ya kushambuliwa kwa wagombea wachache, lakini vikosi vya usalama vilifanikiwa kudhibiti hali kwa kiasi kikubwa.
Habari za uongo na propaganda
Katika ulimwengu wa sasa, teknolojia imeleta changamoto mpya kwenye uchaguzi, ikiwa ni pamoja na uenezaji wa habari za uongo na propaganda zinazoweza kuathiri uamuzi wa wapigakura.
Ulinzi wa uchaguzi lazima uzingatie pia ulinzi wa taarifa.
Vyombo vya usalama vina jukumu la kuzuia uenezaji wa habari za uongo zinazoweza kusababisha taharuki au vurugu wakati wa uchaguzi.
Takwimu kutoka Shirika la Umoja wa Mataifa la Elimu, Sayansi na Utamaduni (Unesco), zinaonesha asilimia 25 ya wapigakura duniani wameathiriwa na habari za uongo kwenye mitandao ya kijamii, hali inayoweza kuvuruga uchaguzi.
Kwa upande wa Tanzania, vyombo vya usalama vinahitajika kuimarisha mifumo ya kiteknolojia ili kudhibiti uenezaji wa taarifa za uongo zinazoweza kusababisha vurugu.
Ushirikiano wa kimataifa, wadau wa ndani
Ulinzi na usalama wakati wa uchaguzi wa Serikali za mitaa pia unahitaji ushirikiano kati ya vyombo vya ndani na wadau wa kimataifa.
Mashirika ya kimataifa kama Umoja wa Afrika (AU) na Jumuiya ya Maendeleo Kusini mwa Afrika (SADC) hutoa msaada wa kiufundi na kitaalamu kwa nchi wanachama kuimarisha ulinzi wa uchaguzi.
SADC imetoa mapendekezo mbalimbali ya kuboresha mifumo ya usalama wa uchaguzi Tanzania, ikiwa ni pamoja na kuweka mifumo ya mapema ya kutabiri matukio ya vurugu na kuyazuia kabla hayajatokea.
Vilevile, mashirika yasiyo ya kiserikali (NGOs) kama Taasisi ya Demokrasia na Utawala Bora (Cipesa) hufanya kazi na vyombo vya usalama vya ndani kutoa mafunzo kuhusu jinsi ya kulinda haki za wapiga kura na kudhibiti matumizi ya habari za uongo.
Kwa jumla, umuhimu wa ulinzi na usalama katika uchaguzi wa Serikali za mitaa Tanzania hauwezi kupuuzwa.
Ulinzi madhubuti unalinda haki za kidemokrasia za wananchi, unahakikisha usalama wa wagombea na maofisa wa uchaguzi na kudhibiti udanganyifu na vurugu.
Aidha, inasaidia kuzuia ueneaji wa habari za uongo zinazoweza kuvuruga uchaguzi.
Ni wazi kuwa, uwekezaji katika ulinzi wa uchaguzi unapaswa kupewa kipaumbele ili kuhakikisha Tanzania inaendelea kuwa mfano wa kuigwa katika utawala wa kidemokrasia barani Afrika.