Leo nafyatua masuala ya biashara, uchumi, ujasiriamali na utengezaji njuluku ndefu tena kirahisi kwa kufyatua mafyatu wasiofyatuka wakaishia kufyatuliwa. Usishangae. Nimesomea madude mengi sana. Juzi nilisoma kwenye gazeti la the East African kaya ikijisifu kuwa koroshi zimeongezeka bei.
Hivyo, wafa kwa ngwamba washerehekee wakati hakuna cha kusherehekea kama tutazingatia hii kitu inavyohitajika na kusaidia wajanja kufyatua njuluku ndefu huku ughaibuni.
Bei eti ilipanda kutoka dola 1.09 hadi 1.53, yaani ongezeko la asilimia 38. Alhamdullilah alleluya! Hakuna haja ya kushangilia bali kulia. Hizi asilimia zisikuzuge ukafyatuka kwa furaha badala ya kulia na kuomboleza hasara na hatari vinavyokukuta. Si chochote si lolote. Ukilinganisha na uhalisia wa soko huku majuu, hili wala si ongezeko kitu bali changa la macho.
Hapa Canada, kilo moja ya koroshi si chini ya dola 19 za hapa ambazo ni sawa na dola 14 za kwa joji kichaka ambazo ni madafu 38,000 na ushei.
Kimsingi, ukweli mchungu ni kwamba muuzaji wa mazao yetu anafyatua faida karibia mara saba hadi kumi, mbali na kutengeneza ajira, faida na makandokando mengine kibao bila kutoa jasho lolote zaidi ya kuchanganya akili.
Mfano, hapa Canada, kuna watu wana biashara ya kununua na kusindika mazao, kwa mfano, kukaanga korosho, kuziweka kwenye vifungashio, kuuza mabaki na kufyatua njuluku kirahisi hivi.
Hali iko hivyo katika mazao mengine ghali na yanayohitajika sana kama vile chai na kahawa. Kwanini mazao tulime sisi, wanaofaidika wawe wengine kana kwamba sisi ni hamnazo au akili zetu zimefyata na kukataa kufyatuka na kufyatua mipango ya kufyatua njuluku ndefu nasi tufyatuwe maisha badala ya kutufyatua?
Kwanza, unapouza mazao ambayo ni ghafi bila kuyasindika, unatoa fursa kwa wajanja katika nchi yanakoweza kulimwa kuyazalisha na kuacha kukununuza. Hivyo, unajitia hasara.
Ni hasara na hatari kusafirisha mazao ghafi. Pia, unafyatua ajira kwa mafyatu wa kaya nyingine wanaofanya kazi ambazo umeacha kufanya mwenyewe ili kuongeza thamani na kuzuia kudukuliwa kama zinavyofanya kaya za Asia kwenye mazao na madini yetu.
Leo utaambiwa kuwa ugabacholini wanazalisha kayanite kuliko kaya pekee yenyewe yenye kitu dunia nzima. Je, hapa tumlaumu nani kama siyo sisi wenyewe, hasa hawa wanaotuburuza badala ya kutuongoza? Gaizi, ngai wakwa munene na munene wa Bûrûrî, wati ara yu duingi? Leti mi no nau.
Tatu, unajinyima fursa ya kuwa na viwanda maana hawa wadukuzi wanafungua viwanda vya kuziongezea thamani na kufyatua njuluku ndefu wakati wewe ukitopea na kufyatuliwa na ukapuku wa kujitakia na kukosa ubunifu. Hata hivyo, tuna bahati.
Kama hali ya hewa huku Amerikani ingeruhusu kuzalisha kitu hiki, kingeoteshwa hata kwenye bedroom na kuuzwa hadi bongolaland kama ambayo siku hizi nyanya zinasafirishwa toka Uropa kuja kwetu kana kwamba hatuna akili wala ardhi. Hivi, nani alituroga yarabi?
Ili kufaidi mazao yetu na kuwafaidisha wakulima wetu makapuku, lazima, kwanza, tuongeze thamani katika bidhaa hizi, jambo ambalo litawanyima matapeli wa kimataifa wanaofyatua njuluku kwa kutuzuga na kututupia vidola viwili vitatu.
Pili, tuzikaange kama wanavyofanya huku ingawa bado wanauza mbichi kwa kuzifungasha uzuri na kufyatua njuluku ndefu tu mbali na kuwanyima mbegu ya bure matapeli wanaozidungua na kuanza kuzizalisha kwao na kufyatua njuluku wakati sisi tukifyatuliwa na ukapuku.
Tatu, tuziweke kwenye vifungashio bora. Naamini hili tunaliweza na linawezekana. Unapoweka bidhaa kwenye kifungashio, licha ya kukiuza kwa mlaji, unasaidia kuwepo kwa viwanda vya kutengeneza vifungashio ambavyo navyo, licha ya kupiga njuluku, vinaongeza viwanda na ajira kwa wasokazi wetu waliotamalaki.
Nne, tujifunze kutokana na makosa yetu badala ya kuendelea kuyafanya kuwa mambo ya kawaida na mazoea wakati siyo. Ni suala la kuamka usingizini, kuwa wabunifu, na kuthubutu. It is that simple.
Unapofanya hayo juu, licha ya kuwaongezea kipato wakulima, unawapa motisha na uwezo wa kuzalisha zaidi na kuongeza kipato zaidi. Pia, wakiongeza kipato, wanalipa kodi, wanakuwa na nguvu ya kununua, kuishi vizuri na kubuni mambo mengine yenye faida kama vile biashara, kusomesha watoto wao, kujenga nyumba bora, hata kufaidi maisha.
Mbali na hayo, unaongeza pato la taifa na kupambana na umaskini na ukosefu wa ajira ambavyo vimekuwa vyanzo vizuri vya vurugu katika kaya nyingi kapuku. Kwa hiyo, inapaswa kujua na kukubali kuwa uchumi tunao ila tunaukalia kutokana na ukosefu wa ubunifu na uthubutu mbali na kiu ya maendeleo.
Tujifunze kutokana na makosa yetu badala ya kuendelea kuyafanya kuwa mambo ya kawaida na mazoea wakati siyo. Da! Kumbe niko naogelea baharini.
