Katika jamii zinazotegemea matumizi ya fedha taslimu, uchakavu wa fedha si jambo la kushangaza. Noti zilizobadilika rangi, maandishi yasiyosomeka vizuri, baadhi ya namba kufutika, au noti zilizochorwa kwa kalamu ni hali tunazoziona mara kwa mara.
Ingawa tumeyazoea, hali hii si sawa. Ni ishara ya mtindo usio mzuri wa kutunza fedha unaochangia uchakavu wake. Kuna umuhimu mkubwa wa kujifunza njia bora za kupunguza changamoto hii, au hata kuiondoa kabisa.
Katika nchi ambazo matumizi ya fedha taslimu bado ni muhimu kwa shughuli za kila siku, uchakavu wa fedha unaweza kuathiri shughuli za kiuchumi. Kwa mfano, fedha zilizochakaa, zilizopasuka, au zilizoharibiwa husababisha usumbufu katika biashara.
Wafanyabiashara wanaweza kukataa noti zilizoharibika, na hivyo kuleta usumbufu ambao ungeweza kuepukika. Kwa ujumla, uchakavu wa fedha kupita kiasi si jambo zuri kwa sababu unaweza kupunguza imani ya umma katika mfumo wa fedha.
Vilevile, gharama zinazohusiana na kubadilisha fedha zilizoharibika ni kubwa. Kuchapisha, kusambaza, na kuratibu noti mpya kunahitaji rasilimali ambazo zingetumika katika sekta muhimu kama vile afya, elimu, na miundombinu. Hii ni muhimu zaidi kwa nchi zinazoendelea ambapo rasilimali ni chache na zinahitaji kutumika kwa umakini ili kufanikisha miradi ya kipaumbele na kukuza uchumi.
Changamoto kubwa ni kutokuwepo na utamaduni mzuri wa kutunza fedha tulizonazo. Kwa uzoefu wangu, jamii yetu ina mtindo wa kuona fedha kama mali ya mtu binafsi na hivyo mtu anajiona ana haki ya kufanya chochote, kuzikunja, kuandika juu ya noti, na mengineyo, ambayo yote yanapunguza uimara wa fedha na kuharakisha uchakavu wake.
Pia, shughuli za kila siku za watu zinachangia kwa kiasi kikubwa katika tatizo hili. Wafanyabiashara kama vile wauzaji wa mkaa, chipsi, au kondakta wa daladala, mara nyingi wanatumia njia zao za kushika na kuhifadhi fedha. Tabia hizi, ambazo zimejengeka kama sehemu ya utamaduni wa kushika fedha, zinachangia katika kupunguza uimara wa fedha na kuharakisha uchakavu.
Kadhalika, kuna pia tabia ya uhifadhi wa fedha katika mazingira mabaya. Kutunza fedha chini ya ardhi, kwenye magunia, au kuzitia kwenye ndoo, kuzifunga fundo kwenye kanga za kinamama, na mengine, ni mifano ya tabia za utunzaji fedha kwenye jamii zetu ambazo si rafiki kwa uimara wa fedha.
Njia moja ya kuhamasisha mtindo bora wa uhifadhi fedha ni kupitia elimu kwa umma. Benki Kuu ya Tanzania, kwa kushirikiana na taasisi za kielimu, mashirika ya kijamii, vyombo vya habari na wadau wengine muhimu, wanaweza kuanzisha kampeni ya kitaifa kuhamasisha wananchi kuhusu changamoto ya fedha chakavu kiuchumi, na mbinu bora za kutunza fedha kwa usalama na uangalifu.
Kampeni hizi zinaweza kufanyika kupitia majukwaa mbalimbali kama televisheni, redio, na mitandao ya kijamii, ili kufikia idadi kubwa ya watu. Kampeni hizi pia kujumuisha ajenda ya mabadiliko ya utamaduni wa kuhifadhi fedha, kwa kuonyesha ni mambo gani Watanzania wanapaswa kubadilisha katika kushika na kutunza fedha zao.
Ni muhimu Watanzania waeleweshwe kuwa fedha siyo tu njia ya kubadilishana, bali ni rasilimali ya kitaifa, na jukumu la kila mmoja ni kuhakikisha uimara wake. Mabadiliko haya ya kitamaduni katika uhifadhi wa fedha yanaweza kuleta manufaa kama vile kupunguza gharama za kubadilisha fedha na kusaidia kudumisha uimara wa fedha.
Vilevile, juhudi ziendelee kupanua miundombinu ya malipo ya kidijitali na kuongeza upatikanaji wa huduma za malipo ya simu, hasa katika maeneo yasiyopata huduma. Hii itapunguza utegemezi wa fedha taslimu. Ingawa hatua kubwa zimechukuliwa, bado ni muhimu kuimarisha elimu kuhusu teknolojia ya fedha na matumizi yake, ili wananchi wawe na uelewa mzuri wa faida ya kutumia mifumo hii kwa miamala ya kifedha.
Kwa kutambua sababu zingine, na ikiwa itakuwa ni sawa, Benki Kuu inaweza kuanzisha teknolojia mpya ya uchapishaji wa noti zenye kudumu zaidi, kama vile noti za polymer, ambazo zinakubalika kidunia kama ni imara zaidi na zina uwezo wa kudumu kwa muda mrefu. Teknolojia hii inaweza kuwa suluhisho la kuongeza uimara wa fedha na kukabiliana na changamoto ya uchakavu, kulingana na mahitaji ya jamii na mtindo wao wa matumizi.
