Nachukia rushwa iwe ndogo, kubwa, ya fedha, ngono, vyeo, nk. Zaidi, nawachukia watoaji, wapokeaji, na wanene wanaojifanya kutoiona, hivyo, kutoifyatua. Japo hatuongelei waziwazi, rushwa ni kansa ya kaya.
Hivyo, leo, najifyatua, nawafyatyua, na nahimiza tuwafyatue na kufyatuana ili kuikabili, kuifyatua, na kuiondosha rushwa. Japo rushwa hufanyika kisiri, tukifyatuka vilivyo na kuitangazia operesheni na vita kuifyatua kimakwelini, tutaifyatua kabla haijafyatua kaya.
Kuitokomeza na kuishinda rushwa, napendekeza tufyatue na kufanya kile ambacho watasha huita lifestyle audit ili tufyatue wala na wapokea rushwa.
Leo, naanza kufyatua makanjanja, ima wanaoomba au kupewa bahasha au kupata mazabe ya wahalifu na kutaka rushwa ili wasiwafichue au kudai pesa wasiwafyatue. Kuonyesha nisivyo na nchezo na rushwa wala kujipendelea na kulindana, nafyatuka wazi kuwa hata sisi waandishi msitusaze pale inapotokea ukahisi kuna fyatu anataka kuua stories japo gazeti hili hatuna uchafu huu. Je hawapo? Hawajulikani? Lazima unaposafisha nyumba uanzie ndani kwenda nje. Tufyatuke, tujifyatue, tufyatuane, na tuwe tayari kufyatuliwa na kufyatuana kabla rushwa haijaifyatua kaya na kuitokomeza.
Baada ya makanjanja, twende kwa maticha wanaouza mitihani au kutofundisha ili wahanga wahudhurie tuition zao. Nani hajui kuwa hii rushwa ipo na ni donda ndugu linalohujumu, kuviza elimu yetu, na kuumiza wengi? Ili kufyatua rushwa hii, piga marufuku tuition. Waliosoma wakati wa mkoloni au Mchonga, hapakuwa na upuuzi huu ambao ni rushwa ya kimfumo na ya waziwazi. Kama maticha wanafundisha vilivyo, tuition za nini? Kabla ya kuwalaumu maticha, je, tunawalipa na kuwamotisha vilivyo au tunafanya hivyo kwa wanasiasa na wafanyabiashara hasara tu? Tujichunguze, tujitathmini, na kujifyatua kama kaya.
Kisa cha kunaswa ndata wawili wa usalama uliogeuka uhasama barabarani kimenifyatua nikaamua kufyatuka bila simile. Kwanza, nawapongeza walionasa uchafu huu na kuufyatua kwenye mitandao na kuamsha waliolala kwenye ulaji wakiacha mafyatu wakiangamizwa na wafyatua rushwa. Pili, nashauri na kuhimiza wahanga wa kansa hii kutumia simu fyatu kufyatua waovu badala ya kuangalia ngono na upuuzi mwingine. Nisisitize. Kurekodi, iwe picha au sauti, ni lazima na muhimu, maana, hii nyenzo italeta mapinduzi makubwa kama tutajua kuitumia vizuri na vilivyo. Nani anaweza kupinga au kushinda ushahidi wa picha? Thubutu yako! Mpaka hawa wanafyatuliwa, je, wapo wangapi wa aina hii? Je, hawajulikani? Kama wanajulikana, kwa nini hawafyatuliwi? Kama hawajulikani, ni kwa nini? Nne, tuwaondoe barabarani kwa kuongeza taa za barabarani.
Ukiacha ndata, wala rushwa wako bwerere kuanzia mapilato, matabibu, na wengine wengi. Je, nawasingizia? Kwa nini, mfano, kesi haziishi, wagonjwa wanaambiwa wakanunue dawa kwenye famasi za walewale wanaowaambia wafanye hivyo nk?
Hapa sijagusia rushwa za wazi zilizohalalishwa za kisiasa. Fyatu linahujumu chama kinachoishi kwa ruzuku zetu na kujiunga na au kuunga juhudi na kupata uteuzi. Je, hii siyo rushwa hata kama inaonekana kukubalika na kutendwa na wanene? Je, wangapi tunawajua wanaotoa na kupokea rushwa hii, tena wakilipwa kwa kodi zetu mafyatu kapuku?
Mosi, tutangaze rushwa janga la kaya. Pili, wanene waeleze wataifyatua vipi. Tatu, nimegusia lifestyle audit bila kueleza. Kama kaya, tuanzishe sheria na utaratibu wa kila mwajiriwa kujaza fomu za mapato na matumizi kila mwaka. Atakayekaidi, kama ana fedha au mali visivyo na maelezo au kutia shaka, vitwaliwe, na kufunguliwa mashitaka kwa kuvunja sheria na kuhujumu uchumi. Hakuna mchezo. Kama mbaya, mbaya. Lazima tufyatuke na kufyatuana ili kuepusha kufyatuliwa kwa mafyatu wetu wasio na hatia wala mamlaka.
Tatu, lazima tufanye kile Wasambaa huita name and shame aka kutaja na kuumbua walaji na wapokeaji rushwa.
Mfano, walipofyatuliwa wale ndata, vyombo vingi vya umbea vilificha majina, vyeo, maeneo yao ya kazi, na kusambaza picha zao ili hata inzi wawaone, kuwajua, na kuwazomea.
Nne, tutunge sheria ya kushuku mali za yeyote tunayemshuku ili achunguzwe na ikibidi abanwe atoe maelezo alichumaje. Katika kufanya hivi, tunaweza kuomba taarifa, kuziweka wazi, na kuzishughulikia vilivyo na siyo kulindana kama ilivyo kwa sasa.
Tano, tuachane na utamaduni duni wa rushwa. Mfano, ukiuliza ni kwa nini waborongaji, wezi, na wajihusishao na vitendo vya rushwa wanahamishwa, kukaripiwa, au kuonywa bila kupelekwa kwa pilato ili haki itendeke kwao na kwa kaya?
Wanene wanaweza kuhubiri maendeleo na neema feki. Bila kufyatua rushwa, ni maigizo na sanaa tu vya kisiasa. Kaya itazidi kuumia tu.
Kwani, rushwa inafyatua, kuharibu na kuviza maisha ya mafyatu walio wengi na wasio na hatia wala mamlaka.
Mwisho, je, tutawabaini vipi? Simpo. Tazama magari, majumba, mashamba, matumbo, vitegauchumi, na sura zao na kuchunguza. Nimesemaje? Bange, we acha tu!