Dar es Salaam. Januari 23, 2025, Baraza la Mitihani Tanzania (Necta) lilitangaza matokeo ya mtihani wa kidato cha nne ya watahiniwa waliofanya mtihani 2024.
Necta ilisema jumla ya watahiniwa 557,706 walisajiliwa kufanya mtihani huo.
Hata hivyo uchunguzi wa Mwananchi umebaini mwaka 2021 wanafunzi hao walijiunga kidato cha kwanza wakiwa 759,706.
Taarifa iliyotolewa na Tamisemi ilionyesha, wanafunzi 759,706 sawa asilimia 91.1 kati ya wanafunzi 759,737 waliokuwa na sifa za kujiunga na kidato cha kwanza, wamechaguliwa mwaka 2021.
Swali ni Je wanafunzi 201,910 walioanza kidato cha kwanza mwaka 2021 na kumaliza kidato cha nne mwaka 2024 wako wapi?
Kupotea kwenye nfumo kwa wanafunzi hao ni ongezeko la zaidi ya asilimia 50 ya wanafunzi waliopotea kwenye mfumo mwaka 2023.
Takwimu zinaonyesha jumla ya watahiniwa 572,338 walisajiliwa kufanya mtihani wa kidato cha nne 2023 japo walioanza kidato cha kwanza walikuwa 701,038.
Hii inamaanisha jumla ya wanafunzi 128,700 walipotea kwenye mfumo kipindi hicho cha 2023 Je, walipotelea wapi?
Kamishna wa elimu nchini, Dk Lyabwene Mutahaba anasema bado hajafanya utafiti wa kina kubaini tatizo ni nini?
“Siwezi kujibu moja kwa moja bila kufanya utafiti, kama tukisema tatizo ni viboko shuleni au kukosa chakula, umbali wa nyumbani na shule au nyinginezo ni lazima nifanye utafiti kwanza, ingawa sababu ziko nyingi,” alisema.
Baadhi ya walimu wametaja sababu mbalimbali zinazosababisha janga hilo, huku ile ya mtihani wa kidato cha pili na kutoelewa masomo ambako kunachochea adhabu ya viboko kuwa chanzo.
Mwalimu wa Sekondari ya Inchungu ambaye hakutaka jina lake liandikwe gazetini kwa kuwa siyo msemaji, alisema wengi wanapofeli kwenye mtihani wa kidato cha pili hawakubali kurudia, hivyo wengi wao kuishia njiani.
“Pia wengine utakuta alifaulu lakini huko primari (shule za msingi) alitoka akiwa na uwezo wa chini sana, anapofika sekondari na kukutana na lugha ya kingereza ndio haelewi kabisa.
“Masomo yatakuwa magumu zaidi kwake na kuona hawezi kufanya chochote kuhimili, kibaya zaidi mwalimu huyu akiona hamuelewi atamchapa, mwingine pia atamchapa, jambo ambalo halimsaidii zaidi ya kufanya mwanafunzi huyo achukie shule na mwisho wa siku kuishia njiani,” alisema.
Adhabu ya viboko pia imegusiwa na mwalimu James Peter wa moja ya sekondari huko Sumbawanga ambaye alisema japo si kwa asilimia kubwa, lakini ukali wa walimu baadhi pia unachangia wanafunzi wengi kuacha shule.
“Wengine hasa mabinti wanaishia njiani kutokana na mazingira, wapo wanaobeba mimba na safari yao kimasomo kukoma, lakini pia wapo ambao maisha ya nyumbani kwao yanawalazimisha kuacha shule.
“Utakuta mwanafunzi huyo analelewa na bibi, kabla ya kwenda shule atalazimika kufanya kazi zote za nyumbani ndipo aende shule ambako ni mbali na anatakiwa awahi namba saa moja asubuhi, akichelewa anaadhibiwa.
Alisema wakati mwingine majukumu ya nyumbani yanakuwa ni mengi kwa mwanafunzi huyo na kushindwa kwenda shuleni kwa wakati hali inayopelekea kuoipa tena umuhimu shule na kuacha
Mwalimu mwingine, Irene Malima alisema kuna sababu nyingi zinazosababisha wengi kuishia njiani akitaja ambazo tayari zimetajwa na watangulizi wake.
Sababu tofauti aliyoitaja Irene ni baadhi ya wanafunzi huwa hawapendi tu shule.
“Anaona masomo magumu na kuhisi hawezi tena kuendelea na kutaka atafutiwe ufundi cherehani, makenika na kazi nyingine.
“Wapo wengine, hasa kwenye shule za Serikali
tunambiwa elimu ni bure,, walimu hawawezi itisha mchango ikiwamo wa chakula, huyu nwanafunzi anaingia shuleni saa moja kamili hadi saa 8:30 mchana akae bila kula, wengi wao hawawezi kuelewa hivyo mazingira hayo nayo yanachangia aone shule sio rafiki anaanza utoro,” alisema.
Baadhi ya wadau na watafiti wa elimu nchini wanasema kinachosababisha changamoto hiyo ni lugha ya kufundishia, jambo linalosabisha wakifika sekondari kutoelewa na kuona ni mateso kwao.
“Tungebadili mfumo wetu, watoto wakaanza kujifunza kwa Kiingereza kuanzia darasa la tano, ili watakapofika sekondari wawe wanauelewa, wengu huwa wanaishia njiani kwa kuwa hawaelewi,” amesema Catherine Sekwao.
Mdau huyo wa elimu alisema shule nyingi hasa za vijijini kinachosababisha wanafunzi wengi wasihitimu kidato cha nne ni lugha, wengi wao hawaelewi na kuamua kuacha shule.
“Serikali ingeanza kuboresha lugha kwa walimu wake, kisha ikabadili mfumo lugha ya Kiingereza ianze kutumika kuanzia darasa la tano kama ilivyokuwa zamani wakati sisi tunasoma, hawa watoto wangeenda pamoja.
Kauli hiyo ni sawa na iliyotolewa na Benjamin Nkonya, Ofisa Mtendaji Mkuu wa
Taasisi ya Ubunifu katika Elimu Tanzania (EIT) ambaye alisema wanafunzi wengi hawaelewi lugha.
“Mfano leo hii tumchukue mwanafunzi aliyesima shule hizi za mchepuo wa kiswahili tukamuuliza ukichanganya maji ya moto, majani ya Chai na sukari unapata nini? Ni dhahiri atakujibu, sasa swali hilo hilo ligeuze kwa Kiingereza kisha muulize, atashindwa.
“Changamoto yetu ipo kwenye lugha, wengi wanashindwa kwa sababu hawaelewi, tungeangalia suluhisho ili wote waanze pamoja na kumaliza pamoja,” amesema.
Mtafiti wa elimu, Muhanyi Nkoronko amesema Shule pekee haiwezi kutatua tatizo hili, inahitaji ushirikiano wa jamii, wazazi, walimu na wanafunzi.
“Kila mmoja akitekeleza majukumu yake, shule iwe salama kwa mwanafunzi kusoma na Serikali ikaongeza uwekezaji kwa kuhakikisha shule zina vitendea kazi na wanasihi ambao kazi yao ni kuangalia makuzi na malezi ya wanafunzi na kuwashauri ambao hawa ni tofauti na walimu wa nidhamu itasaidia kupunguza wimbi hili,” amesema.
Nkoronko hakutofautiana na waliotangulia akieleza changamoto kadha wa kadha ikiwamo utoro unaopelekea wengi kuacha shule.
“Sababu ya hili ni mtambuka, kubwa ni utoro ule wa rejareja na wa jumla unaosabisha mwanafunzi huyu kuacha shule moja kwa moja.
“Utoro huu unasababishwa na vitu vingi, wengine ni sababu ya uchumi, wanafunzi wanaenda kwenye vibarua na kushindwa kuhitimu, wapo wanaofuata mkumbuko rika na wapo wanaokosa maadili hawa wengi ni wa mjini na kwenye majiji,” amesema.
Amesema changamoto nyingine ni ya kufeli kidato cha pili, ambao licha ya sera kuruhusu warudie, lakini wengi wao akifeli mara moja hataki tena kurudia.
“Mimba na ndoa za utotoni kwenye baadhi ya maeneo navyo vinasababisha kundi hili kuishia njiani,” amesema.
Aliyewahi kuwa mtafiti wa elimu, Richard Temu alisema mwanafunzi anapoishia kidato cha pili au tatu kama nchi inapoteza rasilimali.
“Serikali inakuwa imewekeza hapo, anapoishia njiani hao ndio wanarudi huku mtaani, swali ni je? Wanarudi mtaani.
“Idadi ya wanaoishia njiani sekondari ni kubwa hivyo kuna haja ya kufuatilia wanapotelea wapi ili kucgukua hatua na kupunguza kama siyo kumaliza changamoto hiyo,” amesema Richard.
