Makala mbili zilizopita tulizungumzia kuhusu udanganyifu wa kifedha maarufu kama Ponzi, tukiangilia asili yake, tabia zake na namna ya kugundua, leo tutazungumzia namna ya kuruka mtego wake na njia za kujilinda ili usipoteze pesa.
Ulinzi bora dhidi ya mifumo ya Ponzi ni elimu. Kwa kuelewa alama za udanganyifu na kuwa na shaka kuhusu ahadi zinazotolewa na faida za haraka, unaweza kujilinda dhidi ya udanganyifu wa kifedha. Kabla ya kufanya uwekezaji wowote, ni muhimu kuchukua hatua kadhaa za kuhakikisha kuwa unafanya maamuzi sahihi na salama.
Kwanza, fanya utafiti yakinifu. Kabla ya kuwekeza, hakikisha umefanya uchunguzi wa kina kuhusu mpango wa uwekezaji. Angalia kama uwekezaji huo umesajiliwa na taasisi za udhibiti wa kifedha nchini Tanzania, kama vile Mamlaka ya Masoko ya Mitaji na Dhamana (CMSA) au Benki Kuu ya Tanzania (BoT). Taasisi hizi zina jukumu la kuhakikisha kuwa uwekezaji unafuata sheria na kanuni za kifedha.
Pili, shirikiana na wataalamu na washauri wa fedha. Zungumza na mshauri wa kifedha au mtu mwenye ujuzi katika eneo la uwekezaji. Ushauri wa nje unaweza kutoa mtazamo muhimu na kukusaidia kuepuka makosa ambayo yanaweza kugharimu kwa kiasi kikubwa. Mtaalamu anaweza kukusaidia kuchambua fursa ya uwekezaji na kukuonya kuhusu dalili za udanganyifu. Hakikisha wataalamu utakaowatumia wanatambulika na mamlaka za fedha nchini.
Tatu, tambua viashiria vya hatari. Kila uwekezaji una hatari fulani, na ni muhimu kufahamu hilo. Kuwa na tahadhari kuhusu yeyote anayepuuza madhara yanayoweza kutokea au kudai kuwa hakuna hatari yoyote katika uwekezaji. Uwekezaji halali daima hujumuisha kiwango fulani cha hatari, na mwekezaji mwenye akili hufanya maamuzi kwa kuzingatia hatari hizo.
Mwisho, fuata hisia zako. Ikiwa jambo fulani linahisi kuwa haliko sawa, basi labda sio sawa. Hisia zako mara nyingi zinaweza kuwa onyo la kwanza dhidi ya udanganyifu. Usiogope kuuliza maswali magumu au kutoa shaka kuhusu uwekezaji unaohusisha faida za haraka na isiyo ya kawaida. Uwekezaji halali hauhitaji shinikizo au harakati za ghafla.
Mifumo ya ponzi haitoi athari kwa watu waliohusika tu, pia inahatarisha imani katika mfumo wa kifedha kwa ujumla. Zinatumia hisia za kibinadamu kama tamaa, hofu, na hamu ya utajiri wa haraka, na madhara yake yanaweza kuwa mabaya.
Kwa wengi waathirika, hasara za kifedha hujumuishwa na gharama za kihisia za kudanganywa. Kwa kufuata hatua hizi, unaweza kujilinda dhidi ya mifumo ya Ponzi na udanganyifu mwingine wa kifedha.
Kumbuka kuwa uwekezaji ni mchakato wa muda mrefu, na faida za haraka mara nyingi huwa na gharama kubwa zaidi kuliko unavyodhani. Kuwa mwangalifu na fanya maamuzi kwa kufuatia utafiti na ushauri wa kitaalam ni njia bora ya kuhakikisha kuwa uwekezaji wako ni salama na wenye tija.
Tanzania, kama ilivyo katika nchi nyingine, udanganyifu wa kifedha unaweza kuwa na athari kubwa. Kama ilivyokuwa kila wakati, uwekezaji wa polepole na thabiti huleta mafanikio.
Wawekezaji wanapaswa kufanya uchunguzi wa kina na kushirikiana na wataalamu wa kifedha kabla ya kufanya maamuzi yoyote ya uwekezaji.
