NAIROBI, Kenya, Julai 24 (IPS) – Thandi*, msichana mwenye umri wa miaka 14 kutoka Malawi, ni mtoto na mama. Baada ya yeye na ndugu zake kuwa yatima, waliachwa chini ya uangalizi wa nyanya yao ambaye alihangaika kuwahudumia.
Thandi anakumbuka kwa huzuni jinsi miaka miwili iliyopita, nyanyake 'alipomuuza' kwa mwanamume mzee zaidi kwa mahari ya Kwacha 15,000 za Malawi (takriban $8.65). Kiasi hiki kidogo kilitosha kununua chakula cha wiki moja kwa ajili ya familia.
Alipolazimika kuacha shule ili kuwa mke, ndoto za Thandi za elimu zilikatizwa ghafla alipoacha elimu katika Darasa la 7 (Darasa la 6). Anaeleza, “Kuwatazama marafiki zangu wakiendelea na shule huku mimi nikipambana na matatizo ya ndoa kumeacha makovu ya kudumu.”
Zaidi ya kilomita 6,000 katika Jimbo la Niger kaskazini-magharibi mwa Nigeria, mwishoni mwa Mei 2024, serikali ya mtaa ilipanga ndoa kwa wasichana 100. Wengi wao walikuwa mayatima ambao walipoteza wazazi katika mashambulizi ya mara kwa mara ya majambazi yanayokumba eneo hilo. Maafisa wa eneo hilo wanadai kuwa maharusi wote walikuwa na umri wa zaidi ya miaka 18, lakini kuna wasiwasi kwamba wengi walikuwa watoto.
Ndoa za utotoni bado zimeenea kote barani Afrika
Ripoti mpya ya Equality Now, Kutokuwepo kwa Usawa wa Jinsia katika Sheria za Familia Barani Afrika: Muhtasari wa Mielekeo Muhimu katika Nchi Teuleinafichua ubaguzi ulioenea katika sheria za familia kote barani Afrika, ambapo ndoa za utotoni zimesalia kuenea.
Bara ni nyumbani kwa Watoto milioni 127 walioolewa. Ingawa viwango vya kimataifa vya ndoa za utotoni vina ilipungua kutoka 23% hadi 19%mitindo ya sasa inapendekeza kwamba kufikia 2050, karibu nusu ya watoto wa kike duniani watakuwa Waafrika.
Sababu za ndoa za utotoni ni nyingi. Changamoto kama vile mgogoro wa hali ya hewamigogoro, na kuyumba kwa kijamii na kiuchumi kunaathiri isivyo uwiano wanawake na wasichana, na kuwaweka katika hatari kubwa ya ukiukwaji wa haki za binadamu.
Badala ya kushughulikia masuala ya kimfumo kama vile umaskini, unyanyasaji wa kijinsia, na upatikanaji duni wa usaidizi wa kijamii na afya ya uzazi, jamii mara nyingi huamua kuwaoza wasichana.
Serikali zinashindwa kuwalinda wasichana
Kama ilivyo kwa Thandi, ndoa za utotoni kwa kawaida huchukuliwa kama msaada wa kijamii na kiuchumi. Katika nchi yake ya Malawi, mila hiyo imekuwa kinyume cha sheria kabisa tangu 2017, wakati serikali ilichukua hatua ya kupongezwa ya kuinua umri wa kuolewa hadi 18 kwa wavulana na wasichana bila ubaguzi.
Hata hivyo, ndoa za utotoni bado zimeenea miongoni mwa watu ambao wana zaidi ya 70% wanaoishi chini ya mstari wa umaskini wa kimataifa, huku takwimu za 2020 zikionyesha hivyo 38% waliolewa kabla ya umri wa miaka 18,
Hali ni vivyo hivyo katika nchi nyingine za Afrika. Niger inaripotiwa kuwa na kiwango cha juu zaidi cha ndoa za utotoni duniani kati ya wasichana, na 76% walioa kabla ya 18. Nikiwa Mauritania, Utafiti wa Benki ya Dunia alitoa mfano kuwa wasichana kutoka kaya maskini wana uwezekano wa kuolewa karibu mara mbili ikilinganishwa na wale wanaoishi katika kaya tajiri zaidi.
Ndoa za utotoni huimarisha usawa wa kijinsia, huku wasichana wakizingatiwa kimsingi kama wake na mama. Kinachohusika zaidi ni jinsi kanuni hizi hatari za kijamii wakati mwingine zinavyoungwa mkono na serikali na ambazo haziko tayari kutetea haki za wasichana.
Nchini Mali, uamuzi wa kina wa Mahakama ya Afrika ya Haki za Kibinadamu na Watu mwaka 2018 ilipata Kanuni za Kibinafsi na za Familia za Mali, ambazo zinaruhusu wasichana kuolewa wakiwa na miaka 15 au 16 huku zikiweka sawa kwa wavulana wenye umri wa miaka 18, ilikiuka wajibu wa haki za binadamu wa kimataifa na kikanda wa Mali.
Mahakama ya Afrika iliagiza Mali kurekebisha Kanuni zake za Familia ili kuweka umri wa chini wa kuolewa kwa wasichana na wavulana kuwa miaka 18. bado haijatekelezwa hukumu hiyokuwafanya wasichana kuwa katika hatari ya kuwa watoto wa kuoa.
Nchini Tanzania, hukumu ya kihistoria mwaka 2016 iliiamuru serikali kuweka umri wa chini wa kuolewa kwa wavulana na wasichana kuwa 18, lakini Tanzania bado haijarekebisha Sheria ya Ndoa. Kushindwa kutekeleza hukumu hiyo kunawaacha wasichana bila ulinzi na kunachangiwa na changamoto zinazowakabili wasichana wajawazito na kina mama vijana katika kupata elimu.
Sera ya muda mrefu ya Tanzania ya kuwafukuza shule wanafunzi wajawazito ilitawaliwa na Kamati ya Wataalamu wa Haki na Ustawi wa Mtoto Afrika (ACERWC) mwaka 2022 kuwa ukiukaji wa haki za binadamu za wasichana.
Wakati serikali imeondoa rasmi sera hii, vifungu vya Sheria ya Elimu vinavyoidhinisha kutengwa shule kwa wasichana walioolewa, wajawazito au akina mama bado havijabadilika, na kuna wasiwasi mkubwa kuhusu athari za Tanzania kushindwa kutekeleza kikamilifu uamuzi wa ACERWC. .
Wasichana kote barani Afrika wanaopata mimba huenda wakakabiliwa na kiwewe cha kulazimishwa kuolewa kama njia ya kudumisha “heshima” ya familia na kuepuka unyanyapaa wa kijamii unaohusishwa na ujauzito nje ya ndoa.
Mzunguko wa unyanyasaji unaendelezwa huku wake wachanga mara nyingi wakinyimwa fursa ya kupata elimu na fursa za kiuchumi, hivyo kuwaacha wakiwa tegemezi kwa waume zao na wakwe zao. Hii inawafanya kuathiriwa zaidi na unyanyasaji wa nyumbani na kuzuia uwezo wao wa kutafuta msaada au kuepuka unyanyasaji.
Mataifa ya Kiafrika yana wajibu wa kisheria kuwalinda wasichana dhidi ya ndoa za mapema
Ndoa za utotoni ni ukiukwaji mkubwa wa haki za binadamu na imepigwa marufuku na kifungu cha 16(2) cha Mkataba wa Kutokomeza Aina Zote za Ubaguzi Dhidi ya Wanawake (CEDAW), Kifungu cha 6 cha Itifaki ya Mkataba wa Afrika wa Haki za Binadamu na Watu wa Haki za Wanawake Barani Afrika (Itifaki ya Maputo), na Ibara ya 21 (2) ya Mkataba wa Afrika wa Haki na Ustawi wa Mtoto (Mkataba wa Watoto wa Afrika).
The Sheria ya Katiba, ambayo ilianzisha Umoja wa Afrika, inatambua kukuza usawa wa kijinsia kama kanuni ya msingi ya Umoja huo. Mwongozo wa jinsi Nchi Wanachama zinavyoweza kukomesha ndoa za utotoni hutolewa na vyombo kama vile Maoni ya Pamoja ya Tume ya Afrika ya Haki za Binadamu na Watu (ACHPR) na Kamati ya Wataalamu wa Kiafrika kuhusu Haki na Ustawi wa Mtoto (ACERWC) kuhusu Kukomesha Ndoa za Utotoni..
The Sheria ya Mfano ya Jumuiya ya Maendeleo Kusini mwa Afrika (SADC) ya Kutokomeza Ndoa za Utotoni na Kuwalinda Watoto Tayari Wamo Ndoa. ni chanzo kingine kikubwa kwa majimbo kuzingatia.
Maendeleo ya serikali yamekuwa ya polepole na yasiyolingana
Ripoti ya sheria ya familia ya Equality Now inabainisha maendeleo ya kusifiwa, huku kukiwa na marufuku ya kina ya ndoa chini ya miaka 18 iliyoanzishwa katika nchi mbalimbali, ikiwa ni pamoja na Côte d'Ivoire, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Misri, Kenya, Malawi, Msumbiji na Gambia.
Hata hivyo, maendeleo kwa ujumla yamechukua muda mrefu, hayaendani, na yamezuiwa na vikwazo, utashi wa kisiasa usiotosha na utekelezaji dhaifu. Changamoto zinachangiwa na mifumo ya sheria ya wingi katika nchi nyingi za Kiafrika, ambapo masharti ya kisheria ya kidini na kimila mara nyingi yanakinzana na viwango vya haki za binadamu vya kikanda na kimataifa.
Katika nchi kama vile Cameroon, Nigeria, Senegal, Sudan Kusini, Sudan na Tanzania, masharti ya kibaguzi ya kikomo cha umri yanaruhusu wasichana kuolewa chini ya wavulana, wakati katika mataifa ikiwa ni pamoja na Angola, Algeria, na Tunisia, isipokuwa kwa misingi ya kiraia au kimila bado.
Elimu ni dawa ya ndoa za utotoni
Hatua za haraka zinahitajika ifikapo 2030 ili kuhakikisha wasichana wote wanamaliza mzunguko kamili wa elimu ya msingi. Viongozi wa Kiafrika lazima wafanye kazi haraka ili kuendeleza na kuharakisha utekelezaji wa sera za elimu ya maendeleo zinazopatana na kuunganishwa na sheria na sera zinazoshughulikia ndoa za utotoni.
Kuimarisha mifumo ya kisheria ili kuhakikisha umri wa chini wa ndoa umewekwa kuwa 18 bila ubaguzi ni muhimu. Mashtaka na adhabu kwa wahalifu ziambatane na kampeni za mabadiliko ya tabia zinazobadili kanuni za kijamii na kuongeza ufahamu kuhusu madhara ya watoto wachanga, watoto wao na jamii kwa ujumla.
Kusisitiza haya yote yanapaswa kuwa matumizi ya a mbinu ya sekta mbalimbali ikijumuisha juhudi zilizoratibiwa katika sekta nyingi, ikiwa ni pamoja na serikali na mashirika ya kiraia. Sera na ufadhili wa serikali lazima ziweke kipaumbele haki za wanawake na kufafanua majukumu ya vyombo mbalimbali vya serikali, ikiwa ni pamoja na afya, fedha, haki, ustawi wa jamii, vijana na mashirika ya elimu.
Kutoa ufadhili wa masomo na motisha za kifedha, kama vile uhamisho wa pesa kwa masharti, kunaweza kusaidia kuwaweka wasichana shuleni na kupunguza motisha za kiuchumi kwa ndoa za mapema. Rwanda ni mfano mzuri, ikiwa imepata ongezeko kubwa la uandikishaji wa wasichana shuleni na kupungua kwa ndoa za utotoni.
Nchi imefanya elimu bure na ya lazima kupitia shule za upili, na serikali inawekeza pakubwa katika mafunzo ya walimu na miundombinu ya shule.
Kesi nyingine muhimu ni uwekezaji wa Ethiopia katika Mpango wa Berhane Hewan, ambayo inachanganya elimu na ufahamu wa jamii. Wasichana walioshiriki walikuwa na uwezekano mdogo wa kuolewa kabla ya umri wa miaka 15 kwa 90% ikilinganishwa na wale ambao hawakuwa kwenye mpango.
Kuimarisha uwezo wa kukusanya, kuchambua na kutumia data iliyogawanywa kwa jinsia kwa ajili ya utungaji sera pia ni muhimu kwa maamuzi sahihi. Data hii inaweza kuangazia tofauti na kuongoza hatua zinazolengwa.
Zaidi ya hayo, kutekeleza programu za elimu zinazojumuisha elimu ya kina ya ngono ni muhimu. Mipango hiyo inawawezesha wasichana kupata ujuzi kuhusu afya ya uzazi na haki zao, na hivyo kupunguza viwango vya ndoa za utotoni na mimba za utotoni.
Nchini Msumbiji, Mkakati wa Jinsia kwa Sekta ya Elimu inalenga kuunda haki na fursa sawa kwa wasichana katika sekta ya elimu. Ingawa mkakati kama huu unalenga usawa katika elimu, ikiwa ukusanyaji wa data kuhusu ndoa za utotoni utajumuishwa unaweza kutoa matokeo kuhusu athari za mkakati huo kwenye ndoa za utotoni.
Serikali lazima zikabiliane na chanzo cha ndoa za utotoni
Ili kulinda na kuwawezesha wanawake vijana kwa dhati, serikali lazima zishughulikie sababu za udhaifu wa wasichana. Hii ni pamoja na kushughulikia vichochezi kama vile migogoro na migogoro ya hali ya hewa, kuboresha mifumo ya ulinzi wa jamii, kuanzisha mageuzi ya kisheria ili kuzuia ndoa za utotoni bila ubaguzi, na kuhakikisha utekelezaji wa sheria unatekelezwa kikamilifu.
Juhudi lazima pia zifanywe kupinga na kubadili mila na desturi zenye madhara za kitamaduni na kidini zinazodhoofisha haki za wanawake na wasichana.
Kimsingi, Nchi Wanachama wa Umoja wa Afrika lazima ziidhinishe na kutekeleza Itifaki ya Maputo na Mkataba wa Watoto wa Afrika. Ili kuwaandaa vya kutosha wasichana kustawi katika karne ya 21, lazima pia watekeleze wajibu wa elimu na usawa wa kijinsia ambao wamejitolea chini ya Agenda 2063 na Ajenda ya Afrika kwa Watoto 2040.
*Thandi si jina lake halisi.
Deborah Nyokabi ni Mtaalamu wa Sera ya Jinsia, Usawa Sasa.
Ofisi ya Umoja wa Mataifa ya IPS
Fuata @IPSNewsUNBureau
Fuata IPS News UN Bureau kwenye Instagram
© Inter Press Service (2024) — Haki Zote ZimehifadhiwaChanzo asili: Inter Press Service
