Dar es Salaam. Tanzania inakabiliwa na uhaba wa maziwa lita zaidi ya bilioni 10 ili kufikia mahitaji halisi yatakayomwezesha kila mtu kunywa lita 200 kwa mwaka, kama inavyotakiwa na Shirika la Afya Duniani (WHO).
Ripoti ya Takwimu za Msingi Tanzania ya Mwaka 2023 iliyotolewa na Ofisi ya Taifa ya Takwimu (NBS), inaonyesha Tanzania ilizalisha lita bilioni 3.94 za maziwa mwaka 2023/24, wakati mahitaji ni zaidi ya lita 13.01 bilioni.
Mahitaji hayo ni baada ya kujumuisha kiwango cha lita zinazopaswa kutumiwa na mtu mmoja kwa mwaka dhidi ya idadi ya watu ambao ni zaidi ya milioni 65.07 waliopo nchini sasa kwa mujibu wa makadirio ya ongezeko la watu.
Wakati kukiwa na uhaba huo, Chama cha Wafugaji Tanzania kinaeleza changamoto ya masoko na kukosekana mazingira mazuri ya uhifadhi na usafirishaji jambo linalosababisha maziwa mengi kuharibika kabla ya kufika sokoni.
Uchambuzi wa takwimu za NBS unaonyesha kati ya maziwa yanayozalishwa, lita 2,637,863 zilitokana na ng’ombe wa kienyeji na lita 1,299,246 zilitokana na ng’ombe wa kisasa.
Maziwa yanayozalishwa ni pungufu kwa asilimia 70 ya mahitaji kwa mwaka nchini. Hata hivyo, yaliyozalishwa mwaka 2023/24 ni ongezeko kutoka lita bilioni 3.6 mwaka 2022/23.
Licha ya kuwapo upungufu huo, takwimu za Bodi ya Maziwa Tanzania (TMB) zinaonyesha kuwapo ongezeko la unywaji maziwa kwa mtu hadi kufikia wastani wa lita 67.2 kwa mwaka, ikilinganishwa na lita 66 mwaka 2023.
“Maziwa mengi yanayozalishwa yanaharibika kabla ya kufika sokoni kwa sababu njia zinazotumika katika usafirishaji si rafiki, mengi yanafika yameganda kutokana na joto na jua,” amesema George Kifuko, mwenyekiti wa kamati ya malisho na migogoro ya wafugaji na watumiaji wengine.
Kifuko akizungumza na Mwananchi amesema baadhi ya wafugaji wamekuwa wakitumia madumu kusafirisha maziwa, njia ambayo si rafiki na inawapa hasara.
“Kungekuwa na matangi ya kuhifadhi maziwa yaliyojengwa na Serikali katika maeneo mbalimbali kwa ajili ya wafugaji kuhifadhi maziwa, hapo ingekuwa na msaada, kwani wanunuzi wangechukua maziwa katika maeneo ambayo ni salama yanayozingatia uhifadhi sahihi,” amesema Kifuko.
Amesema usafirishaji wa asili unaofanywa unachochewa na kukosekana kwa masoko ya uhakika na yanayotambulika kwa ajili ya kuuza maziwa kwa mujibu wa sheria, badala yake wamekuwa wakisafiri hadi kilomita 30 kwa ajili ya kutafuta wateja wa rejareja.
“Kwa mfano yale matangi yakijengwa itakuwa kama sehemu ya soko la maziwa, watu watajua kama wanahitaji maziwa sehemu fulani kuna tangi yanahifadhiwa na hivi sasa umeme upo kila sehemu, hakuna linaloshindikana,” amesema Kifuko.
Katika hatua nyingine, Kifuko ameitaka Serikali kuangalia namna ya kuwafikia wafugaji wadogo katika upatikanaji wa ng’ombe wa kisasa wa maziwa ili waache kutegemea wa kienyeji wanaopatikana katika maeneo mengi.
Amesema upatikanaji wa ng’ombe wa kisasa kwa wingi unaweza kuchochea uzalishaji maziwa kwa wingi, jambo litakalofanya nchi kufikia lengo.
“Kwa sasa ng’ombe wa kisasa bei zake ni kati ya Sh2 milioni hadi Sh3 milioni, ni ngumu kwa mfugaji wa kawaida kumudu, ikiwa anataka kuboresha ufugaji wake. Hii ina maana kuwa atalazimika kuuza ng’ombe wengi ili kupata ng’ombe mmoja, jambo ambalo wengi wanaamua kuendelea na kile walichokizoea,” amesema.
Amesema ni muhimu elimu ya ufugaji wa ng’ombe wa maziwa kutolewa kwa wafugaji wengi, hususan wadogo ili kuwapa uwezo wa kuzalisha maziwa bora yanayoendana na viwango vya soko.
Kwa upande wake, Martilda Sengi, mfugaji wa ng’ombe wa maziwa eneo la Mbagala Kuu ametaka elimu sahihi ya ufugaji itolewe na yawekwe mazingira mazuri ya uuzaji maziwa.
“Wakati nikifanya biashara ya kununua maziwa na kuuza kabla ya kuanza kufuga baadhi ya wafugaji walikuwa wakifika sokoni maziwa yameganda kabisa, hasara inakua kwao. Wanasafiri umbali mrefu kufikia wateja, lakini wanatumia njia za usafirishaji ambazo si rafiki,” amesema.
Amesema hali hiyo inasababisha kiasi kikubwa cha maziwa kutoingia sokoni jambo ambalo halimuathiri tu mfugaji bali hadi Watanzania kwa ujumla, maana inapunguza kiwango anachopaswa kukitumia mtu kwa mwaka.
Kinachoelezwa na wafugaji ni miongoni mwa malengo ya Wizara ya Mifugo na Uvuvi kama inavyobaisha kupitia bajeti yake ya mwaka wa fedha 2024/2025.
Katika bajeti iliyowasilishwa na Waziri wa wizara hiyo, Abdallah Ulega, wanatarajia kuanza kutekeleza Mradi wa Mageuzi katika Tasnia ya Maziwa na Mabadiliko ya Tabianchi (T-CSDTP) wa miaka mitano wenye lengo la kunufaisha walengwa 58,000.
Kwa mujibu wa wizara hiyo, mradi huo utahusisha kununua ng’ombe wa maziwa 17,200, kujenga mabanda 5,000 ya ng’ombe, kujenga mfumo wa uvunaji maji ya mvua katika kaya 22,400, kununua na kufunga mitambo 2,800 ya biogesi.
Amesema mradi huo pia utahusisha kujenga vituo 950 vya kukusanya maziwa, kununua dozi 929,000 za chanjo za mifugo na kujenga kilomita 140 za barabara.
Kupitia Bodi ya Maziwa Tanzania (TDB), Serikali imepanga kuwajengea uwezo wadau wa maziwa 102 na wakaguzi wa maziwa 49 kutoka mamlaka za Serikali za mitaa nchini.
Kuhusu mafunzo ya ufugaji bora wa ng’ombe wa maziwa, Serikali imepanga kuitoa kupitia vikundi 1,200 vya wafugaji, kufanya ukaguzi wa wadau 1,050 na kuwezesha usajili wa wadau 400 na vyama vya ushirika vinne.
Katika mwaka 2024/2025, wizara hiyo inatarajia kukamilisha ujenzi wa minada saba na vituo 10 vya kukusanyia maziwa, ili kuendelea kuboresha mazingira ya biashara ya mifugo na mazao yake nchini.
