Dar es Salaam. Uchaguzi wa serikali za mitaa ni miongoni mwa muhimili muhimu wa demokrasia inayowezesha ushiriki wa wananchi katika uongozi wa maeneo yao.
Uchaguzi huu unatoa nafasi kwa wananchi kuwachagua viongozi wanaowaamini ili kuleta maendeleo na kuboresha huduma za kijamii katika ngazi za mitaa.
Hata hivyo, kwa mpiga kura kushiriki kikamilifu katika mchakato huu kunahitaji uelewa wa haki na wajibu wake.
Mpiga kura ana haki mbalimbali zinazotambuliwa na sheria za Tanzania, zinazolenga kuhakikisha kila raia anapata nafasi ya kushiriki kikamilifu katika mchakato wa uchaguzi kwa njia ya haki na uwazi.
Mpiga kura ana haki ya kujiandikisha kwenye daftari la wapiga kura ili kushiriki katika uchaguzi wa serikali za mitaa.
Kujiandikisha ni hatua ya msingi inayomwezesha raia kupata uwezo wa kupiga kura na kumchagua kiongozi anayemfaa. Ni jukumu la Ofisi ya Rais Tawala za Mikoa na Serikali za Mitaa (Tamisemi) kuhakikisha kila raia mwenye umri wa miaka 18 na zaidi ameandikishwa.
Haki ya kupiga kura kwa siri
Haki hii inalenga kuhakikisha uamuzi wa mpiga kura unabaki kuwa siri, hivyo kuzuia uwezekano wa mtu yeyote kumpa shinikizo au kumlazimisha kufanya maamuzi yasiyo yake.
Sanduku la kura na utaratibu wa upigaji kura vinapaswa kutekelezwa kwa namna inayomuhakikishia mwananchi ulinzi na usalama wa kura yake.
Sheria za Tanzania zinatambua haki ya raia wote kushiriki kwenye uchaguzi bila ubaguzi wa aina kama vile rangi, kabila, dini au jinsia.
Mpiga kura ana haki ya kujisikia huru kushiriki katika uchaguzi bila kukumbana na vikwazo vya aina yoyote kutokana na tofauti hizi.
Serikali na vyombo vinavyosimamia uchaguzi vina wajibu wa kuhakikisha kuwa uchaguzi unafanyika kwa usawa.
Kumpinga mgombea asiye na sifa
Mpiga kura ana haki ya kupinga mgombea asiyekuwa na sifa zinazostahili kuongoza jamii.
Iwapo mgombea yeyote amekiuka maadili au hana sifa zinazotakiwa kisheria, mpiga kura anaweza kutumia haki yake kupinga kwa kuwasilisha malalamiko kwenye vyombo husika.
Kupewa taarifa sahihi kuhusu uchaguzi
Mpiga kura ana haki ya kupata taarifa sahihi na za kina kuhusu uchaguzi, wagombea na mchakato mzima wa uchaguzi.
Hii inajumuisha taarifa juu ya tarehe ya uchaguzi, orodha ya wagombea, sera zao na jinsi ya kupiga kura.
Vyombo vya habari na Tamisemi ina wajibu wa kuhakikisha taarifa hizi zinapatikana kwa urahisi.
Kumpigia kura mgombea anayemtaka
Mpiga kura ana haki ya kuchagua mgombea anayemtaka bila kuingiliwa na mtu au kikundi cha watu.
Haki hii inampa uhuru wa kutumia utashi wake wa kisiasa kulingana na vigezo vyake mwenyewe, kama vile sera za mgombea au rekodi ya utendaji wake.
Sambamba na haki zinazompa mpiga kura uhuru wa kushiriki katika uchaguzi, kuna wajibu muhimu ambao kila mpiga kura anatakiwa kuuzingatia ili kuhakikisha uchaguzi unafanyika kwa uwazi, haki na uwajibikaji.
Wajibu huu ni muhimu kwa ajili ya kuimarisha demokrasia na kuchagua viongozi bora watakaokuwa na jukumu la kuleta maendeleo katika jamii.
Mpiga kura ana wajibu wa kuhakikisha amejiandikisha kwenye daftari la wakazi kwa wakati. Usajili wa wapiga kura ni mchakato unaotakiwa kufuatwa na kila raia mwenye sifa za kupiga kura.
Kutojiandikisha ni kupoteza nafasi ya kutumia haki ya kikatiba ya kupiga kura, jambo ambalo linapunguza nguvu ya demokrasia.
Mpiga kura ana wajibu wa kujitokeza kwenye kituo cha kupigia kura siku ya uchaguzi ili kutoa maamuzi yake.
Kutojitokeza kupiga kura ni sawa na kupoteza fursa ya kuamua viongozi bora watakaosimamia maendeleo ya jamii.
Pia, inazuia demokrasia kukua kwani inawaacha wachache wenye ushawishi kuamua hatima ya jamii kwa niaba ya walio wengi.
Kujielimisha kuhusu wagombea na sera zao
Ni jukumu la mpiga kura kujielimisha kuhusu wagombea na sera zao kabla ya kufanya maamuzi.
Hii inahusisha kusikiliza kampeni, kusoma taarifa za wagombea na kutathimini uwezo wao wa kuleta mabadiliko yanayohitajika.
Mpiga kura anayefanya maamuzi kwa misingi ya habari zisizo sahihi anaweza kuchagua kiongozi asiye na sifa, jambo ambalo linaweza kuathiri maendeleo ya jamii.
Kupiga kura kwa amani na heshima
Mpiga kura ana jukumu la kuhakikisha kuwa anapiga kura kwa amani na kwa kuheshimu utaratibu uliowekwa.
Uchaguzi unahitaji kuwa na mazingira ya utulivu, hivyo ni muhimu kwa wapiga kura kuepuka vitendo vya vurugu, uchochezi au uvunjifu wa sheria wakati wa mchakato mzima wa uchaguzi.
Hii inasaidia kudumisha utulivu na usalama katika jamii.
Kuwajibika kwa maamuzi yake
Mpiga kura ana wajibu wa kuwajibika kwa maamuzi yake kwa kuchagua mgombea mwenye sifa na uwezo wa kuongoza.
Uchaguzi siyo tu suala la kushiriki bali pia la kuchukua hatua yenye maana kwa kuchagua viongozi bora wanaoweza kutimiza ahadi zao na kuleta maendeleo.
Mpiga kura anatakiwa kufahamu kuwa kila kura ina uzito katika kubadilisha au kuboresha hali ya jamii.
Kutoa taarifa za uhalifu, udanganyifu
Mpiga kura ana jukumu la kutoa taarifa kuhusu uhalifu au udanganyifu unaoweza kujitokeza wakati wa uchaguzi.
Hii inahusisha vitendo kama vile rushwa, vitisho, au udanganyifu katika matokeo ya uchaguzi.
Kutoa taarifa hizi kwa vyombo husika, kama vile kwenye Tume Huru ya Taifa ya Uchaguzi (INEC) au vyombo vya usalama ni hatua ya kulinda usawa na haki katika mchakato wa uchaguzi.
Kuheshimu maamuzi ya wengine
Mpiga kura ana jukumu la kuheshimu maamuzi ya wapiga kura wengine, hata kama hayafanani na yake.
Katika demokrasia, kila mtu ana haki ya kuchagua mgombea anayemtaka, hivyo ni muhimu kwa kila mmoja kutambua haki hiyo na kuepuka kushinikiza au kuhukumu maamuzi ya wengine.
