Dar es Salaam. Katika safari ya demokrasia nchini, uchaguzi wa serikali za mitaa ni msingi wa kujenga jamii imara inayojali sauti ya kila mwananchi.
Hata hivyo, katika harakati hizo, kuna jukumu kubwa linalomwelemea kila mdau wa mchakato wa uchaguzi la kuhakikisha amani inakuwepo.
Hata hivyo, Jeshi la Polisi ndilo ambalo limekabidhiwa jukumu la kikatiba za kulinda amani na usalama wakati wa kampeni na kipindi cha uchaguzi kwa ujumla.
Swali linabaki ni je, ni kwa namna gani chombo hiki kinatimiza jukumu lake hilo?
Katika makala haya, tutaangazi majukumu ya Jeshi la Polisi na linavyoyatekeleza, tukitumia takwimu, vyanzo vya kuaminika na mifano halisi kutokana na historia.
Kulinga usalama wa raia, mali zao
Kama tulivyoona, jukumu la msingi la Jeshi la Polisi ni kuhakikisha amani na usalama wa raia na mali zao wakati wa kampeni za uchaguzi, sawa na ilivyo wakati mwingine wowote.
Katika kipindi cha kampeni, mikusanyiko ya watu huongezeka, na mara nyingi, hisia kali za kisiasa huweza kuzua vurugu zisizotarajiwa.
Kwa mujibu wa ripoti ya Mtandao wa Watetezi wa Haki za Binadamu (THRDC) ya mwaka 2022, katika uchaguzi mkuu wa mwaka 2020, matukio ya vurugu wakati wa kampeni yalipungua kwa asilimia 18 ikilinganishwa na uchaguzi wa serikali za mitaa mwaka 2019.
Hatua hiyo ilitokana na ushirikiano wa karibu kati ya Jeshi la Polisi na wadau wengine wa uchaguzi.
Polisi huhakikisha kuwa mikutano ya kisiasa inafanyika katika mazingira salama, ikiwemo kudhibiti foleni, kuimarisha usalama wa viongozi wa kisiasa na kuwa mali za umma na za raia haziharibiwi na wafuasi wa pande mbalimbali za kisiasa.
Kwa mfano, wakati wa kampeni za uchaguzi wa serikali za mitaa mwaka 2019, Jeshi la Polisi lilizima vurugu zilizokuwa zianze katika Mkoa wa Mwanza, ambako makundi mawili ya wafuasi wa vyama pinzani yalikuwa yameanza kurushiana maneno ya matusi.
Utekelezaji wa sheria za uchaguzi
Sheria za uchaguzi ni msingi wa mchakato wa kidemokrasia, Jeshi la Polisi lina jukumu la kuhakikisha kuwa sheria hizo zinazingatiwa.
Kwa mujibu wa Sheria ya Uchaguzi wa Serikali za Mitaa Sura ya 292, ni kinyume cha sheria kwa mtu yeyote kutumia lugha ya matusi, kushawishi wapigakura kwa rushwa, au kufanya vitendo vya ukiukwaji wa haki za binadamu, masuala ambayo Jeshi la Polisi linapaswa kuyasimamia.
Katika uchaguzi wa mwaka 2019, Jeshi la Polisi liliripoti kufungua mashtaka 142 dhidi ya watu waliotuhumiwa kwa makosa kama hayo, ikiwa ni ongezeko la asilimia 23 kutoka uchaguzi wa mwaka 2014 kwa mujibu wa ripoti ya Tume ya Taifa ya Uchaguzi mwaka 2020.
Hii inaonyesha kuwa, mbali na kulinda usalama, Jeshi la Polisi lina jukumu la kuhakikisha kuwa sheria zinatekelezwa bila upendeleo.
Katika kipindi cha kampeni, polisi hufuatilia kwa karibu kampeni za vyama vya siasa, kuhakikisha zinazingatia ratiba zilizowekwa na mamlaka inayosimamia uchaguzi na kwamba na hakuna kampeni zinazoendeshwa katika maeneo yaliyokatazwa kama vile shule au maeneo ya ibada.
Kulinda haki ya kujieleza, uhuru wa mikutano
Kwa mujibu wa Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ya mwaka 1977, kila raia ana haki ya kujieleza na kushiriki katika mikutano ya amani.
Hata hivyo, katika mazingira ya uchaguzi, haki hizi zinahitaji ulinzi maalumu kutokana na changamoto mbalimbali zinazoweza kujitokeza.
Jeshi la Polisi lina jukumu la kuhakikisha wapiga kampeni na wananchi kwa ujumla wanatekeleza haki zao bila hofu ya kujeruhiwa au kukamatwa bila sababu za msingi.
Ripoti ya Kituo cha Sheria na Haki za Binadamu (LHRC) ya mwaka 2021, inaonyesha asilimia 76 ya mikutano ya kampeni iliyoidhinishwa na vyama vya siasa mwaka 2020 ilifanyika kwa amani, kwa msaada wa ulinzi wa polisi.
Hata hivyo, changamoto bado zipo, kama inavyoonyeshwa na matukio machache ya kukamatwa kwa wanasiasa na wanaharakati wakati wa kampeni, hali inayochochea mjadala kuhusu matumizi ya nguvu yanayozidi mipaka.
Kudhibiti vurugu, migogoro ya kisiasa
Kampeni za uchaguzi zinaweza kuchochea migogoro ya kisiasa, hasa pale ambapo masilahi ya vyama vya siasa yanapokinzana.
Katika hali kama hii, Jeshi la Polisi linatakiwa kuwa kiunganishi cha amani, likifanya kazi kwa weledi ili kupunguza mvutano na kuzuia vurugu.
Kwa mfano, mwaka 2019, Mkoa wa Kigoma uliripotiwa kuwa na ongezeko la matukio ya vurugu za kisiasa, lakini juhudi za Polisi, wakishirikiana na viongozi wa dini na mashirika ya kiraia, zilirejesha hali ya utulivu kwa mujibu wa ripoti ya uchaguzi ya LHRC mwaka 2020.
Kupitia mafunzo ya usuluhishi na utatuzi wa migogoro, Jeshi la Polisi limeendelea kuboresha uwezo wake wa kukabiliana na hali za dharura bila kusababisha madhara makubwa.
Hili limechangia kwa kiasi kikubwa kupunguza idadi ya watu wanaojeruhiwa au kupoteza maisha katika matukio ya vurugu za kisiasa.
Kushirikiana na wadau wa uchaguzi
Jeshi la Polisi haliwezi kutekeleza majukumu yake kikamilifu bila kushirikiana na wadau wengine wa uchaguzi, wakiwemo Tume Huru ya Taifa ya Uchaguzi, vyama vya siasa, mashirika ya kiraia, na viongozi wa dini.
Ushirikiano huu unasaidia kuweka mikakati ya pamoja ya kudhibiti vurugu, kuimarisha uelewa wa sheria za uchaguzi na kuhamasisha wananchi kushiriki katika uchaguzi kwa amani.
Kwa mfano, katika uchaguzi wa serikali za mitaa mwaka 2019, Jeshi la Polisi lilianzisha vikundi kazi vya usalama katika ngazi za wilaya, vikishirikiana na maofisa wa uchaguzi na viongozi wa vyama vya siasa.
Hatua hii ilisaidia kupunguza malalamiko kuhusu upendeleo wa vyombo vya usalama kwa asilimia 32, ikilinganishwa na mwaka 2014, kama ilivyoelezwa katika ripoti ya INEC ya mwaka 2020.
Changamoto zinazoikabili Polisi
Licha ya juhudi hizo, Jeshi la Polisi linakumbana na changamoto mbalimbali, zikiwemo uhaba wa rasilimali, ukosefu wa mafunzo maalumu ya kusimamia uchaguzi na shinikizo la kisiasa.
Ripoti ya Transparency International ya mwaka 2023 inabainisha asilimia 48 ya raia wanaamini kuwa Jeshi la Polisi linaweza kuwa na upendeleo kwa vyama fulani vya siasa, hali inayodhoofisha imani ya umma katika chombo hiki.
Changamoto nyingine ni kushindwa kufikia maeneo ya vijijini kwa wakati kutokana na miundombinu duni, hali inayoweza kuathiri usimamizi wa haki za wapigakura na wapiga kampeni.
Majukumu ya Jeshi la Polisi wakati wa kampeni za uchaguzi wa serikali za mitaa ni muhimu katika kuhakikisha uchaguzi unafanyika kwa amani na haki.
Hata hivyo, mafanikio yake yanategemea ushirikiano wa karibu na wadau wa uchaguzi, pamoja na uwekezaji wa rasilimali zinazohitajika.
Katika kuimarisha demokrasia, ni muhimu Jeshi la Polisi liendelee kufanya kazi kwa uwazi, weledi na kwa kuzingatia haki za binadamu.
Kwa kusimamia majukumu haya kwa ufanisi, Jeshi la Polisi linaweza kuwa nguzo thabiti ya kuimarisha utawala wa sheria na maendeleo ya kidemokrasia nchini Tanzania.
