LUSAKA, Zambia, Des 06 (IPS) – Katika miaka michache iliyopita, “zana mpya za udhibiti” zinazoathiri kazi ya mashiŕika ya kiŕaia zimeongezeka, mara nyingi zikiweka aina za “uhalifu wa kiuŕatibu” na “unyanyasaji wa kiutawala”. Hasa, sheria zaidi na zaidi vikwazo na kudai yanaathiri uwezo wa mashirika ya kiraia kufanya kazi kote ulimwenguni.
2024 ilishuhudia Mswada mpya wa NGO ukipendekezwa nchini Zambia. Mswada unaopendekezwa unalenga kuwasilisha kanuni mpya za usimamizi wa mashirika ya kiraia. Chini ya mswada huo, NGOs zote zitahitajika kujiandikisha upya kila baada ya miaka mitano na kuzingatia uanachama wa lazima katika bodi kuu inayodhibitiwa na serikali. Pia inaweka masharti magumu ya kuripoti, ikijumuisha ufichuzi wa shughuli, vyanzo vya ufadhili, na matamko ya utajiri wa kibinafsi na maafisa wa NGO. Kukosa kufuata masharti haya kunaweza kusababisha adhabu kali, ikijumuisha faini kubwa na kifungo.
“Kuweka mahitaji sawa ya usajili kwa Mashirika madogo ya Kijamii katika majimbo kama wenzao wa rasilimali za kitaifa kunaonyesha uelewa mdogo sana wa mazingira ya NGO nchini Zambia. Mahitaji haya yangefuta mashirika mengi ambayo yanafanya kazi muhimu ya msingi,” anasema Laura Miti, Mkurugenzi Mtendaji wa Muungano wa Shughuli za Jamii.
AZAKi za Zambia zinaonya kwamba hatua hizi, mbali na kukuza uwajibikaji au uwazi, zinawakilisha udukuzi unaofanywa na serikali, na kuyawekea mashirika mzigo usiofaa na kuhatarisha uhuru wao. Iwapo utapitishwa, Mswada wa NGO unaweza kupunguza kwa kiasi kikubwa uwezo wa AZAKi kufanya kazi kwa uhuru, kutetea haki za binadamu, na kusaidia mipango ya maendeleo nchini kote.
“Mswada wa Mashirika Yasiyo ya Kiserikali unaendelea na mwelekeo wa serikali wa kusimamia kazi za asasi za kiraia. Vifungu kadhaa vinadhoofisha kazi inayofanywa na mashirika ya kiraia ya utetezi. Mswada huo hautokani na maelewano kati ya mashirika ya kiraia na kati ya asasi za kiraia na serikali. Maswali ya vyama vya kiraia hayajabadilika tangu serikali ilipoanza kuchukua hatua za kutunga sheria ya kudhibiti sekta hiyo miaka iliyopita. Hata hivyo, kila wakati Muswada unaposhirikishwa, hauakisi matakwa ya sekta na hautoi ulinzi wowote ambao sheria wezeshi inapaswa kufanya,” anasema Josiah Kalala, Mkurugenzi Mtendaji Sura ya Kwanza Msingi.
Katika taarifa ya pamoja iliyotiwa saini na majukwaa yanayowakilisha zaidi ya mashirika 400, ikiwa ni pamoja na Baraza la Zambia la Maendeleo ya Jamii (ZCSD), Transparency International, NGOCC, na Asasi za Kiraia za Kupunguza Umaskini (CSPR), AZAKi za Zambia zimeangazia masuala muhimu yafuatayo kuhusu mapendekezo hayo. bili:
- Udhibiti wa kupita kiasi na Uingilivu: Masharti kama vile uanachama mkuu wa lazima na usajili upya hudhoofisha uhuru wa sekta na uwezo wa kujidhibiti.
- Hatua za Adhabu: Adhabu zisizo na uwiano kwa kutofuata sheria, ikiwa ni pamoja na kifungo, hujenga mazingira ya hofu badala ya ushirikiano.
- Ukosefu wa mashauriano: Mswada huo uliwasilishwa bila ushiriki wa kutosha wa washikadau, ukiweka kando sauti za mashirika yenyewe unayotaka kudhibiti.
Leah Mtaba, Mkurugenzi Mtendaji wa Baraza la Maendeleo ya Jamii la Zambiainasisitiza haja ya kuwa na sheria zinazokuza ushirikiano na uwazi, si kudhibiti na kulazimishana: “Zambia ni Nchi Mshiriki wa Mkataba wa Kimataifa wa Haki za Kiraia na Kisiasa na Mkataba wa Afrika wa Haki za Binadamu na Watu. Mifumo hii ya kisheria inazitaka nchi wanachama kuepuka kutunga sheria zinazozuia nafasi ya raia au kuzuia uhuru wa kimsingi, ikiwa ni pamoja na kujieleza, kujumuika na kukusanyika. Kwa bahati mbaya, Mswada unaopendekezwa wa 2024 unaweza kuhatarisha kudhoofisha ahadi hizi. Kwa hiyo, uamuzi wa serikali kuanzisha mashauriano ni hatua katika mwelekeo sahihi. Inatarajiwa kwamba mazungumzo haya yatasababisha mfumo wa kujidhibiti ambao unakuza uchangamfu na ufanisi wa mashirika ya kiraia nchini Zambia.
Maswala ya ziada: usalama wa mtandao na sheria ya Kupambana na Ugaidi
Mbali na Mswada wa NGO 2024, miswada mitatu mipya—Mswada wa Usalama wa Mtandao wa 2024, Mswada wa Uhalifu wa Mtandao wa 2024na Mswada wa Kupambana na Ugaidi– yameletwa na kuharakishwa bungeni. Ingawa malengo yaliyotajwa ya miswada hii ni kulinda usalama wa taifa, kupambana na uhalifu wa mtandaoni, na kushughulikia ugaidi, vifungu vyake vinaleta wasiwasi mkubwa kuhusu haki za binadamu, utawala wa kidemokrasia na utii wa katiba.
Masuala muhimu yaliyotolewa na AZAKi za Zambia ni pamoja na:
- Uwezo mpana wa Ufuatiliaji: Miswada hiyo inaipa serikali mamlaka kamili juu ya miundombinu ya kidijitali na kuruhusu kuzuiwa kwa mawasiliano bila ulinzi wa kutosha, jambo linaloibua wasiwasi mkubwa kuhusu faragha na ulinzi wa data.
- Ufafanuzi usio wazi na wa Juu: Utata katika lugha ya bili huhatarisha kuharamishwa kwa shughuli halali za AZAKi, pamoja na ushiriki mpana wa raia, utetezi na uhuru wa kujieleza.
- Mwendelezo wa Mazoea ya Kimamlaka: AZAKi zimekosoa utawala wa UPND kwa kuharakisha mchakato wa kutunga sheria na kuweka pembeni ushiriki wa umma, zikirejea mazoea yaliyolaaniwa vikali chini ya utawala uliopita wa PF.
Katika taarifa ya pamoja, AZAKi za Zambia zilitoa wito kwa Wabunge kukataa miswada hii katika fomu zao za sasa na kuhimiza utawala wa United Party for National Development (UPND) kuiondoa kwa mashauriano na mapitio zaidi. “Sheria zinazolinda usalama wa Zambia lazima pia zilinde demokrasia na haki za Zambia,” taarifa hiyo inasisitiza.
AZAKi pia zilisisitiza kwamba sheria hizi, kama zikitungwa, zingedhoofisha ulinzi wa kikatiba na kuweka historia ya hatari kwa sheria zijazo. Wametoa wito kwa raia wa Zambia kudai uwajibikaji kutoka kwa wawakilishi wao, wakionya kuwa sheria hizi zitaunda mustakabali wa uhuru, faragha, na uwezo wa kuzungumza nchini humo.
Je, miswada hiyo ina maana gani kwa mashirika ya kiraia?
Wasiwasi uliotolewa na AZAKi za Zambia huenda zaidi ya athari za haraka za muswada unaopendekezwa. Hatarini ni mazingira mapana wezeshi kwa asasi za kiraia—mchanganyiko wa mambo ya kisheria, kitaasisi, kifedha na kijamii ambayo yanaruhusu AZAKi kufanya kazi kwa ufanisi na kuchangia ipasavyo katika juhudi za maendeleo na usaidizi wa jamii. Hii ni pamoja na kuhakikisha:
- Ulinzi wa Uhuru wa Msingi: Kulinda haki za uhuru wa kujumuika, kujieleza na kukusanyika.
- Ufikiaji wa Rasilimali: Kuzipa AZAKi rasilimali, uwezo, zana na usaidizi wanaohitaji ili kutekeleza malengo yao bila vikwazo visivyofaa.
- Uamuzi Jumuishi: Kuwezesha ushiriki wa AZAKi katika kuunda sera na jamii wanazowakilisha.
“AZAKi nyingi zimenaswa katika mtandao wa kanuni tata zinazozidi kuwa ngumu zinazopunguza uwezo wao wa kufanya kazi kwa uhuru. Kuanzia ucheleweshaji wa urasimu usio na mwisho hadi maamuzi ya kiholela na kunyimwa vibali, mbinu hizi hupunguza mashirika ya kiraia chini na kupoteza rasilimali zao. Wengi wananyimwa upatikanaji wa ufadhili muhimu, huku pia wakikabiliana na mahitaji magumu ya kuripoti kutoka kwa wafadhili, na hivyo kusababisha ukosefu wa usalama wa kifedha. Hii inasababisha aina mbalimbali za shinikizo la kiuchumi na kihisia,” alisema mkurugenzi wa Forus Sarah Strack katika makala ya hivi karibuni.
Hatua zinazofuata: ni nini jumuiya ya kiraia inaitaka
AZAKi za Zambia zimeonyesha mara kwa mara kujitolea kwao kwa uwazi na uwajibikaji kupitia mipango ya kujidhibiti. Wameitaka serikali kuendeleza juhudi hizi badala ya kuweka vikwazo vinavyoweza kukwaza ushiriki wa kiraia.
AZAKi za Zambia zinatoa wito kwa serikali kuonyesha dhamira yake ya utawala wa kidemokrasia kwa:
- Kupitia upya Miswada: Kufanya tathmini huru ya sheria hizi ili kuhakikisha ufuasi wa viwango vya kikatiba na kanuni za kidemokrasia.
- Kulinda Mazingira ya Mashirika ya Kiraia: Kuhakikisha kwamba hatua zozote za udhibiti huongeza, badala ya kuzuia, uwezo wa AZAKi kutekeleza kazi zao.
- Kusaidia Kujidhibiti: Kuendeleza juhudi zilizopo za kujidhibiti ili kukuza uwazi na uwajibikaji ndani ya sekta.
- Panua Ushauri: Shirikiana na mashirika ya kiraia, wataalamu wa sheria, na umma ili kuunda sheria sawia ambayo inalinda usalama wa taifa na haki za binadamu.
- Kudumisha Uwajibikaji: Tambua kwamba mamlaka ya kutunga sheria yanatokana na watu na lazima yaakisi mahitaji yao na maadili ya kikatiba.
Pamoja na Mtaalamu Maalum wa Umoja wa Mataifa akizuru Zambia mnamo Januari 2025 kuna mwito sasa wa kuweka masuala haya wazi na kutetea mageuzi ya maana. Mashirika ya kiraia ya Zambia yanatoa wito kwa washirika wa kitaifa na kimataifa kusimama katika mshikamano na juhudi zao za kulinda mazingira wezeshi.
Leah Mtaba Mkurugenzi Mtendaji wa Baraza la Maendeleo ya Jamii la Zambia na Bibbi Abruzzini Mratibu wa Mawasiliano katika Forum.
Ofisi ya Umoja wa Mataifa ya IPS
Fuata @IPSNewsUNBureau
Fuata IPS News UN Bureau kwenye Instagram
© Inter Press Service (2024) — Haki Zote ZimehifadhiwaChanzo asili: Inter Press Service
