Dar es Salaam. Utoaji wa huduma za matibabu ya kibingwa umeendelea kuimarika nchini na mwaka 2024 Tanzania imeshuhudia ongezeko la mbinu mpya za matibabu, zilizoenda sambamba na ukuaji wa teknolojia ya matibabu duniani.
Huduma hizo bobezi zilizoanzishwa mwaka huu nchini ni upandikizaji wa mimba kwa njia ya In Vitro Fertilization (IVF) katika Hospitali ya Taifa Muhimbili (MNH).
Matibabu hayo yalianzishwa kutokana na changamoto ya uzazi kuzidi kuongezeka siku hadi siku, ambapo tafiti mbalimbali duniani zinaonesha wanaume wanachangia kwa zaidi ya asilimia 35 na kina mama zaidi ya asilimia 65.
Katika kuonyesha ukubwa wa tatizo, Agosti 2024 aliyekuwa Waziri wa Afya, Ummy Mwalimu alitoa ripoti ya utoaji wa huduma za kibingwa kwenye hospitali 184 ngazi ya halmashauri, iliyofanyika Mei hadi Julai 2024.
Kupitia ripoti hiyo, jumla ya wagonjwa 70,000 waliopimwa afya, 18,044 walionwa na madaktari bingwa wa magonjwa ya wanawake na uzazi, ambako matatizo ya ugumba yaliongoza.
Anasema wagonjwa 3,810, sawa na asilimia 21 walikutwa na changamoto ya ugumba na kujifungua ni wagonjwa 2,529, sawa na asilimia 14 na tatizo la kutokwa na damu nyingi ukeni isivyo kawaida ni wagonjwa 2,108, sawa na asilimia 12.
Mbali na hayo, pia matibabu ya wagonjwa wenye maumivu makali ya viungo na sehemu mbalimbali za mwili kwa njia ya kisasa ya tiba radiolojia.
Aina hiyo ya matibabu ni taaluma ambayo daktari bingwa mbobezi hutumia teknolojia ya picha za uchunguzi za (Angio-Suite, CT, Xray, Ultrasound) kumuongoza kufanya uchunguzi au tiba kupitia matundu madogo.
Kwa upande wa Taasisi ya Mifupa Muhimbili (MOI), nayo ilianzisha upasuaji kwa wagonjwa wenye kiharusi na magonjwa mengine ya mishipa ya damu ndani ya ubongo bila kufungua fuvu kupitia mtambo wa kisasa wa Angio suite.
Aina nyingine ya huduma iliyoanzishwa MOI ni upasuaji wa mishipa ya mgongo kwa njia ya matundu (Neuro spine endoscopic surgery).
Kwa upande wa matibabu ya moyo, kwa mara ya kwanza upasuaji wa kurekebisha valvu za moyo kwa watu wazima ulifanyika kwa mgonjwa ambaye valvu yake ya moyo ya upande wa kushoto ilikuwa ikivujisha damu.
Upasuaji huo ulifanywa na madaktari bingwa wa upasuajia wa moyo na mishipa ya damu wa Taasisi ya Moyo Jakaya Kikwete (JKCI) kwa kushirikiana na mwenzao kutoka Serikali ya Watu wa China.
Upasuaji wa kurekebisha valvu za moyo mara nyingi umekuwa ukifanyika kwa watoto na si kwa watu wazima, kwani matibabu hayo yanahitaji utaalamu wa hali ya juu.Wataalamu wanasema mafanikio huongezeka pale daktari husika anapokuwa amefanya idadi kubwa ya upasuaji huo.
Kwa mujibu wa takwimu kutoka Wizara ya Afya za Januari hadi Juni, Serikali imeendelea kuimarisha upatikanaji wa vifaa tiba na uchunguzi wa magonjwa ili kutoa tiba stahiki kulingana na ugonjwa.
Hadi kukifikia Juni, 2024 Wizara hiyo imenunua na kusambaza vifaa vya uchunguzi vilivyowanufaisha wagonjwa 531,861 kuanzia Januari hadi Juni mwaka huu.
Mwaka 2022 kulikuwa na mashine za MRI 6 na kufikia 2024 mashine hizo zilifikia 13, mashine ya CT SCAN mwaka 2022 zilikuwa 22 na kufikia 2024 zilifikia 45.
Pia mashine ya digitali ya X ray kwa mwaka huo zilikuwa 296 na mwaka 2024 ziliongezeka hadi 469, ultrasound kutoka 192 mwaka 2022 hadi 677 kwa 2024.
Ili huduma hizo ziendelee kutolewa nchini, Rais wa Chama cha Madaktari Tanzania (MAT), Dk Mugisha Nkoronko anasema ni muhimu kuendelea kuboresha teknolojia za matibabu nchini na kurahisisha upatikanaji wa huduma hizo.
“Huduma za kibingwa ni gharama na hazipo kwenye bima, Serikali na mashirika ya bima yaone namna ya kuongeza huduma hizi kwa wachangiaji na wanufaika wa huduma za bima,” alisema.
Naye mtaalamu wa afya ya jamii, Dk Ally Mzige anasema ili huduma yoyote iwe endelevu, Wizara ya Afya ni vema ikatamka kuwa Mfuko wa Taifa wa Bima ya Afya (NHIF) pekee haitamudu kukidhi mahitaji ya Bima ya Afya kwa Wote.
“Mfuko wa Taifa wa Hifadhi ya Jamii (NSSF) uko wapi katika huduma za afya? NSSF ilikuwepo kabla ya NHIF, mwaka 2014 ilikuwa na miaka 50,” anasema.
Pia Dk Mzige anashauri pamoja na maboresho ya huduma za afya nchini, ni muhimu kujikinga na maradhi kwa kuepuka tabia hatarishi zinazoelezwa na wataalamu wa afya.
“Elimu ya afya inapaswa kutolewa mashuleni, pia tuna idadi kubwa sana ya binti wanaoshika mimba na kurudi shuleni, huenda tukawa namba moja au mbili hapa Afrika, tujitathmini,” anasema.
Naye mtaalamu wa uchumi, Oscar Mkude anasema ili kupunguza utegemezi wa matibabu ya nje ya nchi, ni lazima kujenga uwezo wa kutibu ndani ya nchi katika hospitali za ndani kwa magonjwa ambayo uwezo wa kuyatibu bado ni mdogo.
“Kwa mfano magonjwa ya saratani na kisukari, uwezo wetu wa kutibu ni mdogo ukilinganisha na maeneo mengine, hasa nchi za Ulaya, Afrika kaskazini na mashariki ya kati, hili ni eneo la kujenga uwezo, kwani ripoti kadhaa zinaashiria kuwa tutakuwa na wagonjwa wengi wa saratani na magonjwa mengineyo yasiyo ya kuambukiza,” anasema
Mkude anashauri jitihada zielekezwe pia kwenye kuzuia magonjwa na kubadili mfumo wa maisha, hasa uzito uliokithiri.
Sekta binafsi wapaza sauti
Akizungumzia uboreshaji wa huduma za afya nchini, Mkurugenzi Mkuu wa Chama cha Wamiliki wa Hospitali Binafsi Tanzania, Dk Samwel Ogilo anasema idadi kubwa ya wadhibiti kwenye sekta ya afya inarudisha nyuma utoaji wa huduma za afya.
“Tuna Tume ya Nguvu za Atomiki (TAEC) ambayo ipo chini ya Wizara ya Elimu, Sayansi na Teknolojia inaingia kudhibiti sekta ya afya, vifaa vya matibabu vinatozwa kodi, pia tuna Baraza la Taifa la Uhifadhi wa Mazingira (NEMC) wanatutoza kodi, mambo haya yanakwamisha ufanisi wa sekta binafsi kwenye afya,” anasema.
Mbali na hayo, Dk Ogilo ametaja Wakala wa Afya na Usalama Mahala pa kazi (OSHA) nao wanahusika kuwatoza kodi ya mafunzo ya usalama kazini, akipendekeza mzigo wa tozo uliopo sekta ya afya uondolewe.
“Kwa mwaka 2025 napendekeza kuondolewa mambo haya, kazi ya Serikali ni kukusanya fedha na kutoa huduma kwa wananchi kwenye elimu na afya na maeneo mengine, sisi tunafanya kazi hiyo, kodi zikiondolewa kwenye sekta ya afya kwetu itakuwa nafuu,” anasema.
Pia kwa mwaka 2025 anapendekeza Serikali ianze kutoa mikopo nafuu ya afya kwa sekta binafsi ili kuendelea kuboresha huduma za kibingwa nchini.
Fikiria umeketi katika ofisi ya daktari, unakabiliwa na uamuzi mgumu kuhusu afya yako. Daktari anaelezea chaguo la matibabu, lakini unakabiliwa na maneno yasiyo ya kawaida na taratibu ngumu.
Unatarajiwa kufanya chaguo ambalo linaweza kuathiri maisha yako, lakini huhisi kutokuwa na uhakika, labda hata kulemewa. Hapa ndipo dhana ya kibali cha ufahamu inapoingia, si tu kama hitaji la kisheria, lakini kama mchakato muhimu kuhakikisha wagonjwa wanaelewa chaguo zao na kufanya maamuzi ambayo ni yao wenyewe.
Idhini ya ufahamu ni daraja kati ya utaalamu wa matibabu na uhuru wa mgonjwa.
Inahusisha mawasiliano ya wazi na ya uwazi ambapo madaktari hufafanua utambuzi, chaguzi za matibabu, faida zinazowezekana, hatari na njia mbadala zinazowezekana.
Muhimu zaidi, wagonjwa lazima waelewe habari hii na wapewe makubaliano yao kwa hiari. Kwa msingi wake, ridhaa iliyoarifiwa inahusu kuheshimu haki ya mtu kudhibiti kile kinachotokea kwa mwili wake.
Katika enzi ambayo teknolojia ya matibabu na matibabu yanazidi kuwa magumu, kuhakikisha wagonjwa wanaelewa matokeo ya maamuzi yao haijawahi kuwa muhimu zaidi. Ni tofauti kati ya mgonjwa kuhisi kuwezeshwa au kuhisi kama mshiriki asiye na shughuli katika utunzaji wao wenyewe.
Kisheria, ridhaa iliyoarifiwa hulinda wagonjwa dhidi ya kufanyiwa taratibu ambazo hawajakubali, na inawakinga watoa huduma za afya dhidi ya shutuma za utovu wa nidhamu. Kipimo cha maadili kinaenda zaidi. Inahusu uaminifu na uaminifu.
Uhusiano wa daktari na mgonjwa unaojengwa juu ya mawasiliano ya wazi hutukuza uaminifu ambao husababisha matokeo bora ya afya.
Wagonjwa wanaoelewa mipango yao ya matibabu wana uwezekano mkubwa wa kufuata na kujisikia kuridhika na utunzaji wao.
Walakini, kupata kibali cha habari cha kweli siyo rahisi kila wakati. Vizuizi vya lugha, tofauti za kitamaduni, na viwango tofauti vya ujuzi wa kiafya vinaweza kutatiza mchakato. Fikiria mgonjwa mzee ambaye hajawahi kutumia kompyuta akiombwa kutia sahihi fomu ya kidijitali bila maelezo kamili.
Au mtu asiyezungumza Kiingereza anayetegemea mwanafamilia kutafsiri maelezo nyeti ya matibabu. Katika hali hizi, idhini ya ufahamu huwa kipimo cha uwezo wa mfumo wa huduma ya afya kubadilika na kuwahudumia wagonjwa wake kikweli.
Hali za dharura huongeza safu nyingine ya utata. Wakati ni muhimu, na mgonjwa hana fahamu au hawezi kufanya maamuzi, kipaumbele huhamia kuokoa maisha. Hata hivyo, jitihada za kuwajulisha wanafamilia au wawakilishi wa kisheria haraka iwezekanavyo bado ni muhimu.
Telemedicine, ambayo sasa ni sehemu muhimu ya huduma ya afya ya kisasa, pia imebadilisha mazingira. Mashauriano ya kweli yanamaanisha kuwa madaktari na wagonjwa wanaweza kuwa umbali wa maili, lakini hitaji la maelezo ya wazi na ya kina bado halijabadilika.
Fomu za kidijitali na majadiliano ya mtandaoni lazima yafikie viwango sawa vya uwazi na uelewaji kama mazungumzo ya ana kwa ana.
Moyo wa ridhaa ya ufahamu upo katika ubinadamu wake. Inakubali kwamba ingawa madaktari wanaweza kuwa wataalamu wa dawa, wagonjwa ndio wataalamu katika maisha yao wenyewe.
Utambuzi wa saratani, upasuaji hatari, au hata kubadili dawa rahisi—kila uamuzi hubeba matokeo ya kibinafsi ambayo mgonjwa pekee ndiye anayeweza kuelewa kikamili. Kwa kuhakikisha wanayo habari wanayohitaji, hatuzingatii haki zao tu; tunaheshimu utu wao.
Mwishowe, kibali cha habari ni zaidi ya hatua ya kiutaratibu; ni kujitolea kwa ushirikiano katika huduma za afya.
Inahusu kuwawezesha watu binafsi kufanya maamuzi si kwa woga au kuchanganyikiwa, bali kwa uwazi na kujiamini. Katika Bima ya Afya ya Jubilee, tunaamini kwamba idhini ya ufahamu sio tu utaratibu, bali pia msingi wa uwezeshaji wa wagonjwa.
Dhamira yetu ni kusaidia watu binafsi katika kufanya maamuzi ya huduma za afya ambayo yanapatana na mahitaji na maadili yao, kuhakikisha kuwa wanahisi kuarifiwa na huru katika uchaguzi wao.
